Τα κέρδη που η εξάσκηση της ιατρικής πρόσφερε στους ιατρούς το Μεσαίωνα φαίνεται πως ήταν μεγάλος πειρασμός για τους μοναχούς που ασκούσαν την ιατρική. Έτσι, πολλοί παραμελούσαν βαθμιαία τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και τελικά εγκατέλειπαν τα μοναστήρια για να ασκήσουν την ιατρική έξω απ’ αυτά, σαν ιδιωτικοί πλέον ιατροί. Αυτό ανησύχησε την Εκκλησία, που αναγκάστηκε τελικά με συνοδικές αποφάσεις (Ρενς, 1131, Ρώμη, 1139) να τους απαγορεύσει να εξασκούν την ιατρική εκτός μονών. Επειδή, όμως, τα αποτελέσματα της απαγόρευσης δεν ήταν αξιόλογα, ο Πάπας Ονώριος Γ΄ (το 1200) απαγόρευσε τελείως στους κληρικούς την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος. Αυτή ήταν η χαριστική βολή για τη μοναστηριακή ιατρική, αλλά κι η πρώτη ώθηση για τις λαϊκές ιατρικές σχολές που είχαν αναπτυχθεί γύρω απ' τις μονές. Δυο απ’ αυτές έμειναν στην ιστορία: η σχολή του Σαλέρνο στην Καμπανία της Ιταλίας και του Μονπελιέ στη νότια Γαλλία.
Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΣΑΛΕΡΝΟ
Τον 7ο αιώνα στα περίχωρα του Σαλέρνο ήκμαζε μια μονή Βενεδικτίνων. Πλήθος ασθενών συνέρεε εκεί, για να βρουν την υγεία τους. Εκεί γεννήθηκε η περίφημη σχολή. Υπάρχει, όμως, μια πιο γοητευτική παράδοση. Τη σχολή ίδρυσαν 4 δάσκαλοι, ένας Έλληνας, ένας Λατίνος, ένας Εβραίος κι ένας Σαρακηνός. Καθένας τους είχε μελετήσει και σχολιάσει τους συγγραφείς που είχαν γράψει στη γλώσσα του κι επομένως η σχολή συγκέντρωνε από πρώτο χέρι όλη την ιατρική σοφία της εποχής. Δυστυχώς η παράδοση αυτή δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τα πράγματα: οι πρώτες ασφαλείς πληροφορίες για τη σχολή απέχουν πολύ απ' την ίδρυσή της (ανάγονται στον 9ο αιώνα) και η αραβική ιατρική μεταφέρθηκε στην Ευρώπη πολύ πιο αργά (11ος αιών).
Αν και δεν γνωρίζουμε τους ιδρυτές, ξέρουμε όμως τους μεγάλους διδασκάλους της. Ένας απ' τους πρώτους ήταν ο Λογγοβάρδος Γκαριοπόντο (πέθανε το 1050), που μας άφησε το σημαντικό σύγγραμμα, «Παθησεολόγιο» (τη σημερινή Παθολογία). Η διάταξη της ύλης είναι παραδοσιακά τοπογραφική: αρχίζει με τις παθήσεις της κεφαλής και καταλήγει στις παθήσεις των ποδιών. Στις θεραπευτικές μεθόδους ιδιαίτερη θέση έχουν οι καυτηριάσεις. Το βιβλίο αυτό, αντιγραμμένο αναρίθμητες φορές κι εικονογραφημένο από επιδέξιους ή αδέξιους σχεδιαστές, ήταν για πολύ καιρό το βασικό ιατρικό κείμενο μέχρι αργά το Μεσαίωνα. Η προσφορά τού Γκαριοπόντο δεν είναι τόσο επιστημονική, όσο γλωσσοπλαστική στο πεδίο της ιατρικής ορολογίας. Στην προσπάθειά του να εκλατινήσει τους ελληνικούς ιατρικούς όρους, κατέφευγε στη γλώσσα του λαού, που λέξεις της καθιερώθηκαν από τότε στην ιατρική ορολογία των ευρωπαϊκών γλωσσών.
Επισημότερη μορφή υπήρξε ο Αλφάνο Α΄, αρχιεπίσκοπος Σαλέρνο (1010-1085), που με τη πραγματεία του «Περί των τεσσάρων χυμών τού ανθρωπίνου σώματος» μας δίνει μια εικόνα της θεωρητικής θεμελίωσης της σχολής του Σαλέρνο. Πρόκειται για την ιπποκρατική διδασκαλία, παρμένη απ' τα κείμενα του Γαληνού κι αυτά μεταφρασμένα στη λατινική.
Η ΑΡΑΒΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ
Άλλος δρόμος από τον οποίο διοχετεύθηκε η αρχαία ιατρική στη σχολή του Σαλέρνο ήταν μέσω των Αράβων. Μεγάλο ρόλο έπαιξε στο σημείο αυτό ένας εξαιρετικά μορφωμένος Καρχηδόνιος, ο Κωνσταντίνος ο Αφρικανός (1020-1087 μ.Χ.). Προικισμένος με ευφυία, έκανε πολλά ταξίδια στην Ανατολή. Βαθύς γνώστης της αραβικής και ελληνικής, μπόρεσε να συλλέξει μεγάλο θησαυρό γνώσεων απ' τη βιβλιογραφία των δύο γλωσσών. Μετάφρασε τα έργα των περισσοτέρων Αράβων ιατρών και σχολιαστών, καθώς και τους αρχαίους δασκάλους, ιδίως τους Αφορισμούς του Ιπποκράτη και τον Γαληνό, αλλά από την αραβική έκδοση.
Την επίδραση τού Κωνσταντίνου του Αφρικανού στη μεσαιωνική ιατρική την παρομοιάζουν με την επίδραση του Μαρσίλιο Φιτσίνο[1] στο πλαίσιο τού Ουμανισμού. Στο έργο του γίνεται συγκερασμός της μοναχικής παράδοσης, βασικών στοιχείων από την κλασική παράδοση και του αραβικού πολιτισμού.
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Αξίζει να υπογραμμισθεί το ότι η ακμή τής σχολής συμπίπτει με την παρακμή του πολιτισμού και της αραβικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο. Έτσι επιβεβαιώνεται ότι η περίοδος της μεγαλύτερης επίδρασης ενός πολιτισμού πάνω σ’ έναν άλλον συμπίπτει με το ξέφτισμά του, με τη στιγμή που τα κυριότερα κέντρα του βαθμιαία παρακμάζουν, ενώ οι εκπρόσωποί του συγκεντρώνονται όπου τους προσφέρονται καλύτερες δυνατότητες για τη συνέχιση της δραστηριότητάς τους. Τότε εμφανίζεται ο Κωνσταντίνος στο Σαλέρνο. Η επίδρασή του είναι τέτοια, που από τότε αρχίζει η σχολή να απονέμει διπλώματα, που εξασφαλίζουν την άσκηση της ιατρικής «Urbi et orbi» (στη πόλη και την οικουμένη).
Απ' τη σχολή αυτή προήλθαν αξιόλογα για την εποχή ιατρικά βιβλία. Ο Μπενβενούτο Γκραφέο έγραψε ένα εγχειρίδιο οφθαλμολογίας, με καταπληκτική διάδοση. Ο Ρουτζέρο ντι Φρουγκάρντο (β΄ ήμισυ του 12ου αιώνα) συνέταξε ένα εγχειρίδιο χειρουργικής στο οποίο αποδόθηκε εξαιρετική σημασία. Αρκεί να αναφέρουμε μόνο ένα γεγονός: ότι δηλαδή ένα ολόκληρο αιώνα αργότερα ο Ρολάντο ντε Καπετζούτο, διάσημος χειρουργός τής Μπολόνιας, σχολίασε και μάλλον δίδασκε στους μαθητές του το κείμενο του Ρουτζέρο. Αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν ήταν μικρότερη η διάδοσή του. Το βιβλίο του αποκαλύπτει πολύ βαθύτερες επιστημονικές γνώσεις, σε σύγκριση με προγενέστερα μεσαιωνικά κείμενα και το γεγονός ότι στη σχολή του Σαλέρνο εκτελούσαν χάριν μελέτης ζωοτομές, κυρίως σε χοίρους. Βέβαια οι βασικές γραμμές, που ακολουθούσαν, ήταν αυτές που είχε χαράξει ο Γαληνός. Και μόνο το γεγονός ότι είχαν συλλάβει την αξία της μελέτης της ανατομικής ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός.
ΤΟ «ΣΑΛΕΡΝΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΥΓΕΙΑΣ»
Υπό το όνομα αυτό κυκλοφορούσε τον Μεσαίωνα μια συλλογή αφορισμών, που για την κοινή συνείδηση αποτελούσε το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα των πρακτικών κατευθύνσεων της σχολής. Στη πραγματικότητα, αν αφαιρέσει κανείς από το βιβλίο αυτό το καταστάλαγμα της λαϊκής ιατρικής τόσων αιώνων στο διαιτητικό πεδίο, λίγα πράγματα απομένουν. Όμως, ορισμένα γεγονότα συνέβαλαν ώστε το «Σύνταγμα» ν' αποκτήσει μια ιδιαίτερη φήμη. Τα γεγονότα αυτά είναι τελείως άσχετα με την ύπαρξη μες στο βιβλίο αυτό υψηλών γνώσεων ή βαθιών επιστημονικών παρατηρήσεων. Η σημασία των αφορισμών βρίσκεται στο ότι δεν απέκλειαν μια μορφή ατομικιστικού υλισμού, επικούρειου τύπου, που ήταν ένα νέο κύμα στο πλαίσιο του μυστικισμού και σχολαστικισμού τού Μεσαίωνα. Αφετέρου, ήταν η λογοτεχνική μορφή του έργου, που οι λατινικοί του στίχοι ήταν δοσμένοι στη μητρική γλώσσα του λαού κι ακόμα πιο πολύ τα πετυχημένα του αποφθέγματα, που σε πολλές γλώσσες κατέληξαν να αποτελούν λαϊκά γνωμικά. Το «Σύνταγμα» π.χ. έγραφε πως «αν θέλεις να ζήσεις δίχως βάσανα, γερός, διώξε τις βαριές τις στενοχώριες και πείσου ότι το να τις παίρνεις σοβαρά είναι μεγάλο κακό». Κι αλλού «μη νομίζεις πώς αξίζει λίγο ένας περίπατος αμέσως μετά το φαγητό». Υπάρχουν όμως κι οι αφορισμοί, που σχετίζονται με την ηθική του ιατρικού επαγγέλματος. Ένας από αυτούς είναι η περίφημη αρχή του Ιπποκράτη: «ωφελέειν, μη βλάπτειν». Φυσικά δεν ήταν κάτι νέο, ήταν όμως δοσμένο με εκλαϊκευμένο τρόπο και άρα ευκολομνημόνευτο. Χάρις στο «Σύνταγμα», η φήμη του Σαλέρνο συνέχιζε να υπάρχει όταν η ίδια η σχολή είχε πια παρακμάσει.
Η ΠΑΡΑΚΜΗ
Όταν άρχισε η ίδρυση των διαφόρων Πανεπιστημίων, οι σχολές, που είχαν διαδεχθεί τα μοναστήρια, έβαιναν προς τη δύση τους. Βέβαια, όταν ο Φρειδερίκος Β΄[2] ίδρυσε το 1240 το Πανεπιστήμιο της Νάπολης, επιφύλαξε το δικαίωμα χορήγησης πτυχίου ιατρικής μόνο στη Σχολή του Σαλέρνο, που το χορηγούσε σε όσους είχαν πραγματοποιήσει 5ετείς σπουδές. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι με το ιδρυτικό διάταγμα ο Φρειδερίκος επισημοποιούσε και συνιστούσε ακόμα την ανατομική άσκηση επί πτωμάτων, ως αναπόσπαστο τμήμα της διδασκαλίας της ιατρικής. Παρ’ όλα αυτά, οι δυνατότητες των Πανεπιστημίων υπερτερούσαν σημαντικά εκείνων που διέθεταν οι παλιές Σχολές. Τα μέσα τους ήταν άφθονα κι η οργάνωση καλύτερη. Έτσι οι μαθητές προτιμούσαν τα νέα ιδρύματα κι οι σχολές βαθμιαία απογυμνώνονταν από το ακροατήριό τους. Μετά τους μαθητές ήρθε η σειρά των διδασκάλων. Τα Πανεπιστήμια πλήρωναν στο διδακτικό τους προσωπικό ένα σταθερό μηνιαίο μισθό, ενώ στις σχολές, όπως του Σαλέρνο, οι διδάσκαλοι πληρώνονταν από τους μαθητές. Με την αραίωση των μαθητών έπεσαν κι οι απολαβές των διδασκάλων στο ελάχιστο, που με τη σειρά τους, εγκατέλειψαν κι αυτοί τις σχολές για να πάρουν θέσεις στα Πανεπιστήμια. Η χαριστική βολή προήλθε από την κυβέρνηση του Ναπολέοντα. Η Σχολή έκλεισε το 1811.
Η ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΠΕΛΙΕ
Χρονολογικά τοποθετείται αργότερα από τη σχολή του Σαλέρνο, με καλύτερη τύχη απ’ εκείνη. Όταν δημιουργήθηκαν οι νεώτεροι θεσμοί, η Σχολή εξελίχθηκε σε Πανεπιστήμιο, αποφεύγοντας τη μοίρα που δεν απέφυγε η μεγαλύτερη αδελφή της.
Άσχετα από την τελική της τύχη, η Σχολή του Μονπελιέ δεν έχει να παρουσιάσει κάτι πολύ διαφορετικό απ’ το Σαλέρνο. Οι πηγές τής ιστορικής γνώσης ήταν οι ίδιες: Άραβες, Γαληνός, Ιπποκράτης, Οι σπουδές πάντως στο Μονπελιέ ήταν οργανωμένες σύμφωνα με πρόγραμμα που καθιερώθηκε αργότερα (το 1309) με παπική βούλα από τον Κλήμη τον Ε΄.
Οργανωτής των σπουδών του Μονπελιέ θεωρείται μάλλον ο Αρνάλντο ντι Βιλλανόβα, που επονομαζόταν Καταλανός, μαθητής, πιθανότατα, του Σαλέρνο. Ο Αρνάλντο, που κάποτε κατηγορήθηκε για αιρετικός, έγραψε πολλά έργα. Αυτό που δίνει ιδιαίτερη αξία στα έργα αυτά είναι η τόλμη του να επικρίνει το Γαληνό και τους Άραβες, βασιζόμενος στην προσωπική του πείρα.
Άλλος αξιόλογος διδάσκαλος του Μονπελιέ ήταν ο Γκυ ντε Αλιάκ (1300-1370). Έμεινε γνωστός, όχι μόνο για τη πολεμική του κατά του Πετράρχη,[3] κηρυγμένου εχθρού των ιατρών και επειδή ήταν ιατρός των Παπών στην Αβινιόν, αλλά κυρίως για το έργο του «Μεγάλη χειρουργική» (γράφτηκε το 1363). Το βιβλίο αυτό, παίρνοντας τα πρωτεία απ’ τη Χειρουργική του Ρουτζέρο ή του Ρολάντο, έγινε για πολλά χρόνια κλασικό διδακτικό και πρακτικό σύγγραμμα, αντιγράφτηκε σε πολλούς κώδικες και διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη.
Η μεταβολή της σχολής του Μονπελιέ σε πανεπιστήμιο ήταν κάτι που έγινε με ταχύτητα και επιτυχία. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στην παράδοση του Μονπελιέ να συνεχιστεί χωρίς διακοπή.
[1] Marsilio Ficino (1433-1499), Ιταλός φιλόσοφος και θεολόγος. Στο έργο του «ο Ποιμάντωρ» και στα σχόλια του στον Πλάτωνα επιδιώκει να συμφιλιώσει την ελληνική θρησκεία με το Χριστιανισμό. Στο έργο του «Η χριστιανική θρησκεία» υποστηρίζει ότι μόνον με τις πλατωνικές ιδέες είναι εφικτή η φιλοσοφική εμπέδωση της πίστης.[2] Φρειδερίκος Β' Χοενστάουφεν (1194-1250). Βασιλιάς της Σικελίας, της Γερμανίας κι αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.[3] Πετράρχης (1304-1374): εξελληνισμένος τύπος τού ονόματος του Ιταλού ποιητή Φραντσέσκο Πετράρκα (Francesco Petrarca).
Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΣΑΛΕΡΝΟ
Τον 7ο αιώνα στα περίχωρα του Σαλέρνο ήκμαζε μια μονή Βενεδικτίνων. Πλήθος ασθενών συνέρεε εκεί, για να βρουν την υγεία τους. Εκεί γεννήθηκε η περίφημη σχολή. Υπάρχει, όμως, μια πιο γοητευτική παράδοση. Τη σχολή ίδρυσαν 4 δάσκαλοι, ένας Έλληνας, ένας Λατίνος, ένας Εβραίος κι ένας Σαρακηνός. Καθένας τους είχε μελετήσει και σχολιάσει τους συγγραφείς που είχαν γράψει στη γλώσσα του κι επομένως η σχολή συγκέντρωνε από πρώτο χέρι όλη την ιατρική σοφία της εποχής. Δυστυχώς η παράδοση αυτή δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από τα πράγματα: οι πρώτες ασφαλείς πληροφορίες για τη σχολή απέχουν πολύ απ' την ίδρυσή της (ανάγονται στον 9ο αιώνα) και η αραβική ιατρική μεταφέρθηκε στην Ευρώπη πολύ πιο αργά (11ος αιών).
Αν και δεν γνωρίζουμε τους ιδρυτές, ξέρουμε όμως τους μεγάλους διδασκάλους της. Ένας απ' τους πρώτους ήταν ο Λογγοβάρδος Γκαριοπόντο (πέθανε το 1050), που μας άφησε το σημαντικό σύγγραμμα, «Παθησεολόγιο» (τη σημερινή Παθολογία). Η διάταξη της ύλης είναι παραδοσιακά τοπογραφική: αρχίζει με τις παθήσεις της κεφαλής και καταλήγει στις παθήσεις των ποδιών. Στις θεραπευτικές μεθόδους ιδιαίτερη θέση έχουν οι καυτηριάσεις. Το βιβλίο αυτό, αντιγραμμένο αναρίθμητες φορές κι εικονογραφημένο από επιδέξιους ή αδέξιους σχεδιαστές, ήταν για πολύ καιρό το βασικό ιατρικό κείμενο μέχρι αργά το Μεσαίωνα. Η προσφορά τού Γκαριοπόντο δεν είναι τόσο επιστημονική, όσο γλωσσοπλαστική στο πεδίο της ιατρικής ορολογίας. Στην προσπάθειά του να εκλατινήσει τους ελληνικούς ιατρικούς όρους, κατέφευγε στη γλώσσα του λαού, που λέξεις της καθιερώθηκαν από τότε στην ιατρική ορολογία των ευρωπαϊκών γλωσσών.
Επισημότερη μορφή υπήρξε ο Αλφάνο Α΄, αρχιεπίσκοπος Σαλέρνο (1010-1085), που με τη πραγματεία του «Περί των τεσσάρων χυμών τού ανθρωπίνου σώματος» μας δίνει μια εικόνα της θεωρητικής θεμελίωσης της σχολής του Σαλέρνο. Πρόκειται για την ιπποκρατική διδασκαλία, παρμένη απ' τα κείμενα του Γαληνού κι αυτά μεταφρασμένα στη λατινική.
Η ΑΡΑΒΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ
Άλλος δρόμος από τον οποίο διοχετεύθηκε η αρχαία ιατρική στη σχολή του Σαλέρνο ήταν μέσω των Αράβων. Μεγάλο ρόλο έπαιξε στο σημείο αυτό ένας εξαιρετικά μορφωμένος Καρχηδόνιος, ο Κωνσταντίνος ο Αφρικανός (1020-1087 μ.Χ.). Προικισμένος με ευφυία, έκανε πολλά ταξίδια στην Ανατολή. Βαθύς γνώστης της αραβικής και ελληνικής, μπόρεσε να συλλέξει μεγάλο θησαυρό γνώσεων απ' τη βιβλιογραφία των δύο γλωσσών. Μετάφρασε τα έργα των περισσοτέρων Αράβων ιατρών και σχολιαστών, καθώς και τους αρχαίους δασκάλους, ιδίως τους Αφορισμούς του Ιπποκράτη και τον Γαληνό, αλλά από την αραβική έκδοση.
Την επίδραση τού Κωνσταντίνου του Αφρικανού στη μεσαιωνική ιατρική την παρομοιάζουν με την επίδραση του Μαρσίλιο Φιτσίνο[1] στο πλαίσιο τού Ουμανισμού. Στο έργο του γίνεται συγκερασμός της μοναχικής παράδοσης, βασικών στοιχείων από την κλασική παράδοση και του αραβικού πολιτισμού.
Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Αξίζει να υπογραμμισθεί το ότι η ακμή τής σχολής συμπίπτει με την παρακμή του πολιτισμού και της αραβικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο. Έτσι επιβεβαιώνεται ότι η περίοδος της μεγαλύτερης επίδρασης ενός πολιτισμού πάνω σ’ έναν άλλον συμπίπτει με το ξέφτισμά του, με τη στιγμή που τα κυριότερα κέντρα του βαθμιαία παρακμάζουν, ενώ οι εκπρόσωποί του συγκεντρώνονται όπου τους προσφέρονται καλύτερες δυνατότητες για τη συνέχιση της δραστηριότητάς τους. Τότε εμφανίζεται ο Κωνσταντίνος στο Σαλέρνο. Η επίδρασή του είναι τέτοια, που από τότε αρχίζει η σχολή να απονέμει διπλώματα, που εξασφαλίζουν την άσκηση της ιατρικής «Urbi et orbi» (στη πόλη και την οικουμένη).
Απ' τη σχολή αυτή προήλθαν αξιόλογα για την εποχή ιατρικά βιβλία. Ο Μπενβενούτο Γκραφέο έγραψε ένα εγχειρίδιο οφθαλμολογίας, με καταπληκτική διάδοση. Ο Ρουτζέρο ντι Φρουγκάρντο (β΄ ήμισυ του 12ου αιώνα) συνέταξε ένα εγχειρίδιο χειρουργικής στο οποίο αποδόθηκε εξαιρετική σημασία. Αρκεί να αναφέρουμε μόνο ένα γεγονός: ότι δηλαδή ένα ολόκληρο αιώνα αργότερα ο Ρολάντο ντε Καπετζούτο, διάσημος χειρουργός τής Μπολόνιας, σχολίασε και μάλλον δίδασκε στους μαθητές του το κείμενο του Ρουτζέρο. Αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη δεν ήταν μικρότερη η διάδοσή του. Το βιβλίο του αποκαλύπτει πολύ βαθύτερες επιστημονικές γνώσεις, σε σύγκριση με προγενέστερα μεσαιωνικά κείμενα και το γεγονός ότι στη σχολή του Σαλέρνο εκτελούσαν χάριν μελέτης ζωοτομές, κυρίως σε χοίρους. Βέβαια οι βασικές γραμμές, που ακολουθούσαν, ήταν αυτές που είχε χαράξει ο Γαληνός. Και μόνο το γεγονός ότι είχαν συλλάβει την αξία της μελέτης της ανατομικής ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός.
ΤΟ «ΣΑΛΕΡΝΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΥΓΕΙΑΣ»
Υπό το όνομα αυτό κυκλοφορούσε τον Μεσαίωνα μια συλλογή αφορισμών, που για την κοινή συνείδηση αποτελούσε το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα των πρακτικών κατευθύνσεων της σχολής. Στη πραγματικότητα, αν αφαιρέσει κανείς από το βιβλίο αυτό το καταστάλαγμα της λαϊκής ιατρικής τόσων αιώνων στο διαιτητικό πεδίο, λίγα πράγματα απομένουν. Όμως, ορισμένα γεγονότα συνέβαλαν ώστε το «Σύνταγμα» ν' αποκτήσει μια ιδιαίτερη φήμη. Τα γεγονότα αυτά είναι τελείως άσχετα με την ύπαρξη μες στο βιβλίο αυτό υψηλών γνώσεων ή βαθιών επιστημονικών παρατηρήσεων. Η σημασία των αφορισμών βρίσκεται στο ότι δεν απέκλειαν μια μορφή ατομικιστικού υλισμού, επικούρειου τύπου, που ήταν ένα νέο κύμα στο πλαίσιο του μυστικισμού και σχολαστικισμού τού Μεσαίωνα. Αφετέρου, ήταν η λογοτεχνική μορφή του έργου, που οι λατινικοί του στίχοι ήταν δοσμένοι στη μητρική γλώσσα του λαού κι ακόμα πιο πολύ τα πετυχημένα του αποφθέγματα, που σε πολλές γλώσσες κατέληξαν να αποτελούν λαϊκά γνωμικά. Το «Σύνταγμα» π.χ. έγραφε πως «αν θέλεις να ζήσεις δίχως βάσανα, γερός, διώξε τις βαριές τις στενοχώριες και πείσου ότι το να τις παίρνεις σοβαρά είναι μεγάλο κακό». Κι αλλού «μη νομίζεις πώς αξίζει λίγο ένας περίπατος αμέσως μετά το φαγητό». Υπάρχουν όμως κι οι αφορισμοί, που σχετίζονται με την ηθική του ιατρικού επαγγέλματος. Ένας από αυτούς είναι η περίφημη αρχή του Ιπποκράτη: «ωφελέειν, μη βλάπτειν». Φυσικά δεν ήταν κάτι νέο, ήταν όμως δοσμένο με εκλαϊκευμένο τρόπο και άρα ευκολομνημόνευτο. Χάρις στο «Σύνταγμα», η φήμη του Σαλέρνο συνέχιζε να υπάρχει όταν η ίδια η σχολή είχε πια παρακμάσει.
Η ΠΑΡΑΚΜΗ
Όταν άρχισε η ίδρυση των διαφόρων Πανεπιστημίων, οι σχολές, που είχαν διαδεχθεί τα μοναστήρια, έβαιναν προς τη δύση τους. Βέβαια, όταν ο Φρειδερίκος Β΄[2] ίδρυσε το 1240 το Πανεπιστήμιο της Νάπολης, επιφύλαξε το δικαίωμα χορήγησης πτυχίου ιατρικής μόνο στη Σχολή του Σαλέρνο, που το χορηγούσε σε όσους είχαν πραγματοποιήσει 5ετείς σπουδές. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι με το ιδρυτικό διάταγμα ο Φρειδερίκος επισημοποιούσε και συνιστούσε ακόμα την ανατομική άσκηση επί πτωμάτων, ως αναπόσπαστο τμήμα της διδασκαλίας της ιατρικής. Παρ’ όλα αυτά, οι δυνατότητες των Πανεπιστημίων υπερτερούσαν σημαντικά εκείνων που διέθεταν οι παλιές Σχολές. Τα μέσα τους ήταν άφθονα κι η οργάνωση καλύτερη. Έτσι οι μαθητές προτιμούσαν τα νέα ιδρύματα κι οι σχολές βαθμιαία απογυμνώνονταν από το ακροατήριό τους. Μετά τους μαθητές ήρθε η σειρά των διδασκάλων. Τα Πανεπιστήμια πλήρωναν στο διδακτικό τους προσωπικό ένα σταθερό μηνιαίο μισθό, ενώ στις σχολές, όπως του Σαλέρνο, οι διδάσκαλοι πληρώνονταν από τους μαθητές. Με την αραίωση των μαθητών έπεσαν κι οι απολαβές των διδασκάλων στο ελάχιστο, που με τη σειρά τους, εγκατέλειψαν κι αυτοί τις σχολές για να πάρουν θέσεις στα Πανεπιστήμια. Η χαριστική βολή προήλθε από την κυβέρνηση του Ναπολέοντα. Η Σχολή έκλεισε το 1811.
Η ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΠΕΛΙΕ
Χρονολογικά τοποθετείται αργότερα από τη σχολή του Σαλέρνο, με καλύτερη τύχη απ’ εκείνη. Όταν δημιουργήθηκαν οι νεώτεροι θεσμοί, η Σχολή εξελίχθηκε σε Πανεπιστήμιο, αποφεύγοντας τη μοίρα που δεν απέφυγε η μεγαλύτερη αδελφή της.
Άσχετα από την τελική της τύχη, η Σχολή του Μονπελιέ δεν έχει να παρουσιάσει κάτι πολύ διαφορετικό απ’ το Σαλέρνο. Οι πηγές τής ιστορικής γνώσης ήταν οι ίδιες: Άραβες, Γαληνός, Ιπποκράτης, Οι σπουδές πάντως στο Μονπελιέ ήταν οργανωμένες σύμφωνα με πρόγραμμα που καθιερώθηκε αργότερα (το 1309) με παπική βούλα από τον Κλήμη τον Ε΄.
Οργανωτής των σπουδών του Μονπελιέ θεωρείται μάλλον ο Αρνάλντο ντι Βιλλανόβα, που επονομαζόταν Καταλανός, μαθητής, πιθανότατα, του Σαλέρνο. Ο Αρνάλντο, που κάποτε κατηγορήθηκε για αιρετικός, έγραψε πολλά έργα. Αυτό που δίνει ιδιαίτερη αξία στα έργα αυτά είναι η τόλμη του να επικρίνει το Γαληνό και τους Άραβες, βασιζόμενος στην προσωπική του πείρα.
Άλλος αξιόλογος διδάσκαλος του Μονπελιέ ήταν ο Γκυ ντε Αλιάκ (1300-1370). Έμεινε γνωστός, όχι μόνο για τη πολεμική του κατά του Πετράρχη,[3] κηρυγμένου εχθρού των ιατρών και επειδή ήταν ιατρός των Παπών στην Αβινιόν, αλλά κυρίως για το έργο του «Μεγάλη χειρουργική» (γράφτηκε το 1363). Το βιβλίο αυτό, παίρνοντας τα πρωτεία απ’ τη Χειρουργική του Ρουτζέρο ή του Ρολάντο, έγινε για πολλά χρόνια κλασικό διδακτικό και πρακτικό σύγγραμμα, αντιγράφτηκε σε πολλούς κώδικες και διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη.
Η μεταβολή της σχολής του Μονπελιέ σε πανεπιστήμιο ήταν κάτι που έγινε με ταχύτητα και επιτυχία. Το γεγονός αυτό επέτρεψε στην παράδοση του Μονπελιέ να συνεχιστεί χωρίς διακοπή.
[1] Marsilio Ficino (1433-1499), Ιταλός φιλόσοφος και θεολόγος. Στο έργο του «ο Ποιμάντωρ» και στα σχόλια του στον Πλάτωνα επιδιώκει να συμφιλιώσει την ελληνική θρησκεία με το Χριστιανισμό. Στο έργο του «Η χριστιανική θρησκεία» υποστηρίζει ότι μόνον με τις πλατωνικές ιδέες είναι εφικτή η φιλοσοφική εμπέδωση της πίστης.[2] Φρειδερίκος Β' Χοενστάουφεν (1194-1250). Βασιλιάς της Σικελίας, της Γερμανίας κι αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.[3] Πετράρχης (1304-1374): εξελληνισμένος τύπος τού ονόματος του Ιταλού ποιητή Φραντσέσκο Πετράρκα (Francesco Petrarca).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου