Μεταβυζαντινή και νεώτερη Ιατρική (17ος αιώνας) [129]

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΛΑΝΔΟΣ
Ο Αθανάσιος Λάνδος γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1600. Δεν είναι βέβαιο αν είχε κάποιες ιατρικές σπουδές. Έγινε μοναχός με το όνομα Αγάπιος και ανέπτυξε πλούσιο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο ως Αγάπιος Μοναχός ο Κρης ή ως Αγάπιος Λάνδος. Τα περισσότερα έργα του τυπώθηκαν στη Βενετία και ορισμένα γνώρισαν επανειλημμένα επανεκδόσεις σε βάθος χρόνου. Στην ιστορία της ιατρικής αναφέρεται εξαιτίας ενός βιβλίου του που επιγράφεται ως εξής: «Βιβλίον καλούμενον Γεωπονικόν εις το οποίον περιέχονται ερμηνείαι θαυμασιώταται πώς να κεντρώνονται και φυτεύονται τα δέντρα και έτερα όμοια. Και εξόχως πώς να κυβερνάται πας ένας δια να φυλάγεται υγιής. Έτι δε και ιατρικά διάφορα αληθέστατα, συναγμένα από ιατρούς σοφωτάτους, εις πάσαν ασθένειαν κλπ.». Αναφέρονται εκδόσεις του 1620, 1643, 1779, 1850 και πολλές ανατυπώσεις τους. Εκτός από τις βοτανικές – φαρμακευτικές - θεραπευτικές συστάσεις που καλύπτουν κοινά και απλά νοσήματα, ο Αγάπιος περιλαμβάνει οδηγίες για θεραπεία κήλης, για την επούλωση χρόνιων πληγών, για την αποβολή νεκρών εμβρύων κλπ. Πέθανε στη Βενετία το 1664 ή το 1670.


ΙΑΚΩΒΟΣ ΡΙΚΚΗΣ
Ο Κερκυραίος Ιάκωβος Ρίκκης (1604-1679) σπούδασε στην Πάδοβα ελληνικά, ευρωπαϊκές γλώσσες και ιατρική. Στην πατρίδα του επέστρεψε ίσως το 1625 και άσκησε την ιατρική, ενώ παράλληλα διορίστηκε ως Δημόσιος Ελληνοδιδάσκαλος. Η θέση αυτή ήταν εξαιρετικά χρήσιμη γιατί συνέβαλε στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας σε περιβάλλον όπου η διοίκηση και η αριστοκρατία χρησιμοποιούσαν την ιταλική. Μάλιστα, για τη διατήρηση του σχολείου έδινε και ο ίδιος δωρεές, προφανώς από τα χρήματα που κέρδιζε ασκώντας την ιατρική. Το 1636 διορίζεται αρχίατρος Κέρκυρας. Τον τίτλο αυτόν τον διατήρησε μέχρι τον θάνατό του. Όπως γράφει ο Ζαβίρας το 1678 «ανέκρινε (εξέτασε, έκρινε) την Νικολάου του Βουλγάρεως Ιεράν Κατήχησιν και επικυρώσας αυτήν έπεμψε προς τον συγγραφέα εγκωμιαστικήν επιστολήν εν η γράφει ότι ην λίαν γηραλαίος. ‘Καν τε (λέγει) πολιός το παράπαν (με κάτασπρα μαλλιά), καν τε γήρους έσχατον, πολλήν δι’ αυτής εκαρπωσάμην, ομολογώ, την ωφέλειαν’...».

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΕΠΑΝΟΣ
Ο Δημήτριος Πεπάνος, Χιώτης, γεννήθηκε το 1671, φοίτησε στο κολλέγιο της Ρώμης και συνέχισε τις σπουδές του στην ιατρική και τη φιλοσοφία. Εκεί «ενηγκαλίσθη τα της Δυτικής Εκκλησίας δόγματα, όθεν έγραψε πολλά κατά της Ανατολικής Εκκλησίας», γράφει ο Ζαβίρας. Εργάστηκε ως γιατρός στη Χίο. Υποστήριζε δε ότι η ιατρική πρέπει να απαλλαγεί από τη δεσποτεία του Ιπποκράτη και του Γαληνού. Έργα του (όχι ιατρικά) εκδόθηκαν στη Ρώμη (1781) πολλά χρόνια μετά το θάνατό του.

ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΤΑΓΙΑΠΙΕΡΑ
Για τον Ζακυνθινό Φραγκίσκο Ταγιαπιέρα ο Λέων Χ. Ζώης γράφει: «Δόκιμος ιατρός σπουδάσας εν Παταβίω την ιατρικήν και ιταλικήν φιλολογίαν. Έγραψε ασμάτια (sonetti) μικράς αξίας» στα ιταλικά. Δείγμα παραθέτει ο Στ. Σπεράντσας στο έργο του «Έλληνες Γιατροί Λογοτέχνες» (1961). Πρόκειται για απόσπασμα από σονέτο που είχε δημοσιευθεί στο τιμητικό τεύχος («Δαφνηφορία») που εκδόθηκε για την αναγόρευση σε διδάκτορα του Γ. Υπομενά. Εκεί υπήρχαν επίσης, μεταξύ των άλλων, και στίχοι του γιατρού Ιωάννη Ηρακλειώτη.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Από τη μεγάλη οικογένεια Βούλγαρη της Κέρκυρας, ο Νικόλαος Βούλγαρης γεννήθηκε το 1634. «Ο Νικόλαος», γράφει ο Γ. Ζαβίρας, «ηκροάσατο τους εν Παταβίω (Padova) και εν άλλαις ακαδημίαις της Ιταλίας σοφούς, και ηυδοκίμησε λίαν εις τε τα φιλοσοφικά, ιατρικά και θεολογικά μαθήματα». Ο ίδιος αναφέρει ότι ο Βούλγαρης εκτός από την αρχαία ελληνική και τη λατινική γνώριζε και την εβραϊκή γλώσσα και, βεβαίως, την ιταλική. Άσκησε την ιατρική στην Κέρκυρα «με μεγάλον έπαινον». Εκτός από την εκτίμηση των συμπατριωτών του αναφέρεται τιμητικά για τη σοφία και την επιστημονικότητά του και σε βιβλίο του Γάλλου περιηγητή Σπον. Εκτός από τις ιατρικές του δραστηριότητες ο Βούλγαρης διορίστηκε «Κριτής της Πολιτείας», ενώ έγραψε και θεολογικά κείμενα («Ιερά Κατήχησις ήτοι εξήγησις της Θείας Λειτουργίας» για την επιμόρφωση των ιερέων), ακολουθία στον Άγιο Σπυρίδωνα, επιγράμματα, ίσως δε και άλλα κείμενα «άπερ ημείς αγνοούμεν», κατά τον Γ. Ζαβίρα. Ο Βούλγαρης πέθανε το 1684 σε ηλικία 50 ετών.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΡΟΔΟΚΑΝΑΚΗΣ
Ο Κωνσταντίνος Ροδοκανάκης γεννήθηκε στη Χίο (1635) και 19 ετών πήγε στη Γαλλία για σπουδές. Από εκεί έφυγε για την Αγγλία, όπου και σπούδασε Ιατρική (Οξφόρδη). Αναμείχθηκε στις πολιτικές αντιπαραθέσεις κατά του Cromwell και υπέρ του Καρόλου Β'. Μετά την αποκατάστασή του στο θρόνο ο Ροδοκανάκης μπήκε υπό την προστασία του Καρόλου Β' και διορίστηκε γιατρός και χημικός της βρετανικής αυλής. Δραστηριοποιήθηκε στην καταστολή της μεγάλης επιδημίας πανούκλας που χτύπησε το 1664 το Λονδίνο. Θεωρείται δε ότι με φάρμακο δικής του σύνθεσης, σώθηκαν πολλοί. Το σκεύασμά του ο Ροδοκανάκης το είχε ονομάσει Alexicacus Spiritus Mundi (αλεξίκακο πνεύμα του κόσμου). Με την εμπειρία του από τον λοιμό έγραψε βιβλίο με τον τίτλο «Περί πανώλους θεραπεία» (1665), το οποίο, κατά τον Α. Γκιάλα, γνώρισε επανειλημμένες εκδόσεις στην Ευρώπη. Έγραψε επίσης ποιήματα που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του («Ανθογνωμία», Άμστερνταμ 1721). Ο Ροδοκανάκης πέθανε το 1685 στην Ολλανδία.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ
Ο Αλέξανδρος Σκαρλάτος Μαυροκορδάτος (1636 ή 1641-1709) ήταν γόνος μεγάλης οικογένειας της Κωνσταντινούπολης και είχε την ευκαιρία να πάρει άριστη εκπαίδευση. Διδάχτηκε τα γράμματα, τη φιλοσοφία και τη θεολογία στο Ελληνικό Κολλέγιο της Ρώμης και στη συνέχεια σπούδασε ιατρική στα Πανεπιστήμια της Πάδοβας και της Μπολόνια. «Εκείθεν ελθών εις την Φλωρεντίαν συνέθετο λατινιστί το πολύφημο βιβλιάριον περί της κυκλοφορίας του αίματος και δώρον προσήνεγκεν αυτό τω εκείσε ηγεμόνι», γράφει ο Ζαβίρας. Η διατριβή του Μαυροκορδάτου είχε τον τίτλο «Πνευματικόν όργανον περί της κυκλοφορίας του αίματος» και επανεκδόθηκε αρκετές φορές στην Ιταλία, το Βέλγιο, τη Γερμανία και την Τουρκία. Θυμίζουμε ότι η περιγραφή της κυκλοφορίας του αίματος είχε γίνει στην Αγγλία το 1628 από τον Χάρβεϊ (William Harvey, 1578-1657). Το 1665 ο γιατρός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη και αρχίζει να εργάζεται ως γιατρός, ενώ του προσφέρονται κοινωνικά αξιώματα και εκκλησιαστικά οφίκια. Παράλληλα διδάσκει στη φημισμένη σχολή του Μανολάκη Καστοριανού.
Οι ικανότητες και οι γνώσεις του στην ιατρική έγιναν γρήγορα γνωστές και όπως έχει γράψει ο γνωστός την εποχή εκείνη Γάλλος γιατρός Tournefort είχε τη μεγαλύτερη εμπειρία απ’ όλους τους άλλους γιατρούς της Κωνσταντινούπολης. Έτσι, γρήγορα του ανατίθεται η ιατρική φροντίδα διάφορων Τούρκων αξιωματούχων. Αυτό τον φόβισε, επειδή «η ασθένεια των εν τέλει Οθωμανών γεννά ενίοτε τον θάνατον των γιατρών», δηλαδή μια θεραπευτική αστοχία μπορούσε να τον καταδικάσει σε θάνατο. Γι’ αυτό χρησιμοποιώντας τη γλωσσομάθειά του διορίστηκε Μεγάλος Διερμηνέας της Υψηλής Πύλης. Αλλά και από αυτή τη θέση κινδύνευσε όταν μετά την ήττα των Οθωμανών κατά την πολιορκία της Βιέννης μεσολάβησε για την απελευθέρωση χριστιανού αξιωματούχου. Του επιβλήθηκαν από τον μεγάλο Βεζίρη Καρά Μουσταφά ραβδισμοί και φυλάκιση ενός χρόνου. Τελικά απελευθερώθηκε καταβάλλοντας ως τίμημα ολόκληρη την οικογενειακή του περιουσία. Αποκαταστάθηκε και γνώρισε μεγάλες τιμές από τον επόμενο Σουλτάνο Σουλεϊμάν Γ'. Ο Μαυροκορδάτος έμεινε γνωστός με το προσωνύμιο του «Εξ Απορρήτων».

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΔΑΜΟΥΛΙΑΝΟΣ
Ο Αντώνιος - Άνθιμος Δαμουλιάνος γεννήθηκε περί τα μέσα του 17ου αιώνα στη Ζάκυνθο. Η οικογένεια καταγόταν από την Κεφαλονιά και την εποχή των Τούρκων της είχαν παραχωρηθεί προνόμια. Ένας κλάδος της, από τον οποίο κατάγεται και ο αναφερόμενος, είχε εγκατασταθεί στη Ζάκυνθο από το 1677. Ο Δαμουλιάνος σπούδασε ιατρική στην Ευρώπη, πιθανότατα στην Ιταλία. Όπως γράφει ο Λ.Χ. Ζώης, που τον χαρακτηρίζει «ιατρό, θεράποντα μεταδοτικών νοσημάτων», «περιηγήθη Μ. Ασίαν, Περσίαν, Ινδικήν, Κίναν και Αίγυπτον». Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί πήγε στην Τεργέστη. Την περίοδο εκείνη ήταν σε έξαρση λοιμώδες νόσημα με πολλά θύματα στις περιοχές της Καρνεόλης και της Κορινθίας. Ο αυτοκράτορας Κάρολος ΣΤ' (1685-1740) του ανέθεσε τη θεραπεία των νοσούντων και τη λήψη των αναγκαίων υγειονομικών μέτρων προς περιστολή της επιδημίας. Ο Δαμουλιάνος πέτυχε στην αποστολή που του ανατέθηκε.
Η επιτυχία του Δαμουλιάνου επιβραβεύτηκε πλουσιοπάροχα από τον αυτοκράτορα. Εκτός από την οικονομική ανταπόδοση τιμήθηκε με σημαντικό παράσημο και με τίτλο ευγενείας. Επίσης του αποδόθηκαν τιμές από τη Βενετική Πολιτεία. Έγραψε στα ιταλικά «Ιατροσόφιον», το οποίο εγκρίθηκε (1725) να κυκλοφορεί ελεύθερα στις δύο επικράτειες που προαναφέρθηκαν. Εκτός από τα διάφορα φάρμακα («βάλσαμα, χάπια και πέτραν κουνάνην δι’ υδροφοβίαν») περιείχε και υγειονομικές οδηγίες. Υπηρέτησε στο γερμανικό στρατό με καθοριστικές παρεμβάσεις στο Γκρατς. Για την ημερομηνία θανάτου του Δαμουλιάνου δεν υπάρχει συμφωνία. Αναφέρεται θάνατος στο Γκρατς (1737) ή στο Φιούμε (1745). Ο Ζώης αναφέρει ότι σε εικόνα του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Ζακύνθου που υπήρχε πριν τους σεισμούς του 1953 «εικονίζεται ενδεδυμένος ως ιατρός φορών ασιανόν καφτάνιον και κρατών δια μιας χειρός βακτηρίαν και δια της ετέρας βιβλίον μετ’ επιγραφής ‘Ιατροσόφιον’».

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΓΟΡΔΙΟΣ
Μαθητής του περίφημου Ευγένιου του Αιτωλού, ο Αναστάσιος Γόρδιος (1654-1729) γεννήθηκε στα Βραγγιανά των Αγράφων. Αντιλαμβανόμενος την ευφυΐα του μαθητή του, ο Ευγένιος τον έστειλε για ευρύτερη εκπαίδευση στην Αθήνα και μετά στην Πάδοβα. Τέλειωσε τις σπουδές του στο Ελληνικό Κολλέγιο που είχε ιδρύσει ο Κωττούνιος και συνέχισε με σπουδές ιατρικής στο εκεί Πανεπιστήμιο. Επέστρεψε στο Αιτωλικό, μετά στα Τρίκαλα, στο Καρπενήσι και τελικά στο Ελληνομουσείο των Αγράφων, βοηθώντας με κάθε τρόπο τους πληθυσμούς των περιοχών αυτών. «Ως ιερομόναχος (το κοσμικό του όνομα ήταν Αλέξης) φρόντισε τις ψυχές τους. Ως γιατρός το σώμα τους. Και ως δάσκαλος το πνεύμα τους, αναδεικνύοντας ικανούς δασκάλους και συνεχιστές του...», γράφει για τον Γόρδιο ο Μ. Περάνθης. Εκτός από τα θεολογικά του έργα παράφρασε τους «Αφορισμούς» του Ιπποκράτη και έγραψε βιβλίο για την «Ονομασία των τετραπόδων, ζωυφίων, πτηνών, ιχθύων, δένδρων, οπωρών και βοτάνων».

ΜΑΡΚΕΛΛΟΣ ΚΟΝΤΟΠΙΔΗΣ
Ο Μάρκελλος (Μιχαήλ) Κοντοπίδης με καταγωγή από τη Νάξο (1659-1705) φοίτησε στη σχολή των Καπουτσίνων στη Νάξο, στη σχολή των Ιησουιτών στην Κωνσταντινούπολη και στο Κωττουνιανό Κολλέγιο της Βενετίας. Στη συνέχεια φοίτησε στο Πανεπιστήμιο, όπου σπούδασε ιατρική φιλοσοφία και θεολογία. Μέλος της ελληνικής κοινότητας της Βενετίας, εξελίχθηκε στην επιστημονική ιεραρχία και πήρε θέση στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Πάδοβας, όπου και έγινε «σύνδικος» και «αντιπρύτανης» (1700). Πέθανε στην Πάδοβα, αλλά θάφτηκε στη Βενετία. Έχουν σωθεί διάφορα έργα του σε χειρόγραφα σε διάφορες βιβλιοθήκες. Στη Ζαγορά του Πηλίου σώζεται έργο του που βασίζεται στον Διοσκουρίδη («Συλλογική ιατρική»). Άλλο έργο του είναι γνωστό ως «Βιβλίον επικληθέν θησαυρός της υγείας. Του ταπεινού Μιχαήλ Κοντοπίδου Μαρκέλλου Ναξιώτου». Υπάρχουν ακόμα έργα του σε θέματα ιστορίας και φιλολογίας.

Η ευλογιά ήταν ένα από τα επιδημικά λοιμώδη νοσήματα που ταλάνισαν επί σειρά αιώνων την ανθρωπότητα. Στην Ευρώπη ήρθε από την Ασία και έδωσε κατά καιρούς μεγάλες επιδημίες με θνητότητα περί το 50%. Για να προστατευθεί το κοινό από τη βαριά αυτή νόσο ανέπτυξε μεθόδους προφύλαξης. Οι πρώτες προσπάθειες ήταν με τον ευλογιασμό. Σύμφωνα με αυτήν την εμπειρική - λαϊκή μέθοδο, πύον από τις φλύκταινες αρρώστων εμβολιαζόταν με σκαριφισμούς ή άλλο τρόπο, ώστε να αποκτηθεί κάποια ανοσία. Δυστυχώς, η μέθοδος δεν ήταν ακίνδυνη. Τα μικρά παιδιά τα εμβολίαζαν βάζοντας τα να ξαπλώσουν στα σεντόνια αρρώστων, ώστε να πάρουν το μικρόβιο από τις εφελκίδες που είχαν πέσει. Οι μέθοδοι εφαρμόζονταν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, καθώς και στην Κωνσταντινούπολη και την Κύπρο από εμπειρικούς θεραπευτές και θεραπεύτριες. Από εξωιατρικές πηγές είναι γνωστό ότι οι γυναίκες στη Θεσσαλία μόλυναν άτομα με σκοπό την προφύλαξη από την ευλογιά με το πύον από τους μαστούς αγελάδων, τις οποίες άρμεγαν. Δηλαδή φαίνεται ότι εκτός από τον ευλογιασμό εφαρμοζόταν και ένας μη ονομαζόμενος δαμαλισμός.

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΙΜΟΝΗΣ
Ο γιατρός Εμμανουήλ Τιμόνης (1650;-1741), Χιώτης στην καταγωγή, είχε σπουδάσει ιατρική στην Πάδοβα και στην Οξφόρδη (τότε Οξωνία). Το 1691, στην ωριμότητά του, εκλέχτηκε καθηγητής στην Πάδοβα, αργότερα όμως εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και είδε και μελέτησε τη μέθοδο του ευλογιασμού. Το 1713 ο Τιμόνης στέλνει γραπτώς τις παρατηρήσεις του στον Άγγλο φίλο και συνάδελφό Woddward, για να τις ανακοινώσει σε συνεδρίαση του Βασιλικού Κολλεγίου των Ιατρών. Η ανακοίνωση έγινε με τον τίτλο «Περί της δι’ εντόμων παραγωγής [πρόκλησης] της νόσου ευλογίας ως τελείται εν Κωνσταντινουπόλει». Ο ίδιος δημοσιεύει εργασία του δύο χρόνια αργότερα στην Κωνσταντινούπολη με τον τίτλο «Ιστορίαι περιπτώσεων ευλογίας προκαλουμένων δι’ εντόμων», ενώ το 1721 δημοσιεύει στο Leyden της Ολλανδίας «Πραγματεία περί νέας μεθόδου προκλήσεως ευλογίας δια μεταδόσεως». Με μικρή χρονική διαφορά από τον Τιμόνη αρχίζει να μελετά τον τρόπο προφύλαξης από την ευλογιά και ο Ιάκωβος Πυλαρινός.

ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
Ο Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718) γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς και πήρε άριστη σχολική εκπαίδευση στη Βενετία. Σ’ αυτή περιλαμβάνονταν και ξένες γλώσσες, τόσο σύγχρονες ευρωπαϊκές και η τούρκικη, όσο και η αρχαία ελληνική και η λατινική. Στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας σπούδασε νομικά και για κάποια περίοδο εργάστηκε ως δικηγόρος στην Κεφαλονιά. Αλλά δεν εύρισκε σ’ αυτά ικανοποίηση. Έτσι πήγε και πάλι στη Πάδοβα όπου σπούδασε ιατρική. Ως γιατρός είχε εξαιρετική και διεθνή σταδιοδρομία, καθώς υπηρέτησε ως προσωπικός γιατρός των ηγεμόνων Σερβίας και Μολδαβίας και ως αρχίατρος του στόλου του Μοροζίνι. Επίσης διετέλεσε γιατρός του αυτοκράτορα Πέτρου της Ρωσίας, που η ιστορία τον ονόμασε Μεγάλο Πέτρο. Γνώρισε την εφαρμογή της μεθόδου του ευλογιασμού από την Κωνσταντινούπολη ήδη από το 1701. Τη δημοσίευσε όμως αρκετά αργότερα και αφού, δύο χρόνια πριν, ο Τιμόνης είχε κάνει δική του ανακοίνωση.
Ο Πυλαρινός δημοσίευσε το βιβλίο του για τον ευλογιασμό στη Βενετία το 1715, στη λατινική γλώσσα. Οι εθνικές γλώσσες ήταν ακόμα αδιαμόρφωτες για επιστημονικά κείμενα, ενώ η λατινική ήταν κατά κάποιον τρόπο διεθνής γλώσσα, κατανοητή στους γιατρούς σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Το κείμενο του Πυλαρινού είχε τον τίτλο «Nova et tuta variolas excitendi per transplatationem methodus nuper inventa, in usum tracta, qua rite per acta immunia in posterum praesenvantur ab hujus modi contagio corpora, Veneziis 1715» ή όπως τον αποδίδει ο Χαροκόπος «Νέα και ασφαλής μέθοδος του ερεθίζειν την ευλογίαν δι’ εμβολιασμού, άρτι εφευρεθείσα και εις χρήσιν τεθείσα, κατά συνήθειαν εκτελουμένη, δια της οποίας τα σώματα αποκτούν ανοσίαν από της μολύνσεως αυτής εις τον μετέπειτα χρόνον, Ενετία 1715». Δύο χρόνια αργότερα εξέδωσε βιβλίο στα ιταλικά με τον τίτλο «Η ιατρική αμυνόμενη» («Medicina Diffesa») ως απάντηση σε έργο του ιατρομαθηματικού που χαρακτήριζε τους γιατρούς της εποχής ως αγύρτες.
Ο Διονύσιος Π. Τουλιάτος, αναφερόμενος στον συμπατριώτη του Πυλαρινό, αναφέρει το επιτύμβιο επίγραμμα που ήταν γραμμένο σε ελληνική γλώσσα στον τάφο του στην Πάδοβα. «Μνημείον Ιακώβου Πυλαρινού, ευγενούς Κεφαλλήνος, ιατροδιδασκάλου, ανδρός περιωνύμου προς τους Δακούς (Ρουμάνους), Ρώσους, Θράκας, εν Ασία τε και Αιγύπτω, δια τε την Τέχνην (την ιατρική), φρόνησιν, χρηστότητα και την εν τοις δημοσίοις οικονομίαν». Συνεχίζοντας ο Τουλιάτος την αναφορά του στον Πυλαρινό, τον χαρακτηρίζει ως εξής: «Αφιλοχρήματος και ανώτερος φιλοδοξιών, ηρέσκετο εις τον πλάνητα βίον των περιηγήσεων, υπείκων εις το μικρόβιον αυτό που λίγο πολύ υπάρχει και μέχρι σήμερον έτι εις κάθε Καφαλλήνα».
Αλλά και Τιμόνης τιμήθηκε με υψηλές θέσεις. Οι πιο σημαντικές αναγνωρίσεις είναι η εκλογή του σε θέση καθηγητή στο ιατρικό και φημισμένο πανεπιστήμιο της Πάδοβας και η διαφύλαξη των χειρογράφων της ανακοίνωσής του στη συλλογή «Classified Papers» της Βασιλικής Εταιρείας της Ιατρικής στο Λονδίνο.
Τόσο ο Τιμόνης, όσο και ο Πυλαρινός έκαναν όσο ζούσαν προσπάθειες για την ευρύτερη εφαρμογή της μεθόδου, περιοδεύοντας και δίνοντας σχετικές διαλέξεις σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Όμως, παρά τις προσπάθειες και των δύο, το ιατρικό σώμα και το κοινωνικό σύνολο δεν ήταν έτοιμα να δεχθούν τον σωτήριο εμβολιασμό. Το 1796 ο Άγγλος χειρουργός Τζένερ (Edward Jenner, 1749-1823) πραγματοποίησε τον πρώτο εμβολιασμό στη χώρα του σε οκτάχρονο αγόρι, με πύον από το δάκτυλο κοριτσιού που είχε προσβληθεί από ευλογιά των αγελάδων. Το 1797 παρουσίασε τα αποτελέσματά του στη Βασιλική Ιατρική Εταιρεία, η οποία και τα απέρριψε. Αρνητική ήταν και η υποδοχή του βιβλίου του «Έρευνα των αιτιών και των αποτελεσμάτων της ευλογιάς της δαμάλεως, νόσου γνωστής υπό το όνομα δαμαλίτις» (1798). Ο Τζένερ γνώρισε την πολεμική, τη γελοιοποίηση, την απόρριψη και παρά την αφοσίωση στην έρευνά του, εγκατέλειψε την ιατρική το 1815. Την υστεροφημία που δεν απέκτησαν ο Τιμόνης και ο Πυλαρινός απέκτησε ο Τζένερ αρκετά χρόνια μετά το θάνατό του (1823).

ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΚΗΣ
Με απώτερη καταγωγή από τη Δημητσάνα, η οικογένεια Πετράκη εγκαταστάθηκε στην Αθήνα κατά τον 17ο αιώνα. Για τον Πέτρο (μετέπειτα μοναχό Παρθένιο Πετράκη) δεν είναι γνωστό ούτε το ακριβές έτος γέννησής του ούτε ο τόπος των σπουδών του. Έγινε μοναχός στη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Καρέα, αλλά σύντομα εγκαταστάθηκε σ’ ένα μετόχι, στους πρόποδες του Λυκαβηττού, που ήταν γνωστό ως μοναστήρι του Κουκοπούλη (1673). Ο ιατροφιλόσοφος μοναχός Παρθένιος στο ανακαινισμένο μετόχι (όπου είναι σήμερα η μονή Πετράκη) άρχισε να προσφέρει δωρεάν ιατρικές υπηρεσίες στους Αθηναίους ως το θάνατό του το έτος 1686. Οι υπηρεσίες συνεχίστηκαν και στα χρόνια της επανάστασης και μετέπειτα από τους διαδόχους. Ίσως από τη μετεξέλιξη των αντιλήψεων του Παρθένιου Πετράκη για προσφορές προς τη δημόσια υγεία δωρίθηκαν τους επόμενους αιώνες από τη μονή τα οικόπεδα για την ανέγερση νοσοκομείων (Ευαγγελισμός, Αρεταίειο, Αιγινήτειο, Συγγρού, ΝΙΜΤΣ, Νοσοκομείο Παίδων, Λαϊκό, Σωτηρία, Ασκληπιείο Βούλας, ΠΙΚΠΑ κλπ.).

ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΡΟΥ
Με καταγωγή από τα Ιωάννινα ο Μιχαήλ Μήτρου (1661-1714) σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στην Ιταλία. Παρακολούθησε επίσης και θεολογία, καθώς ήταν ιδιαίτερα θρησκευόμενος. Μετά την επιστροφή του εργάστηκε ως γιατρός στα Ιωάννινα, με ιδιαίτερη διάθεση προσφοράς προς τους συμπολίτες του. Επίσης δίδαξε στη σχολή του Επιφάνειου, της οποίας ανέλαβε και τη διεύθυνση. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε έγινε μοναχός. Ο Ζαβίρας τον αναφέρει ως «Μιχαήλ ιερεύς Μήτρου ο εξ Ιωαννίνων». Ως μοναχός πήρε το όνομα Μελέτιος. Εξελίχθηκε στον ιερατικό κλάδο και διετέλεσε μητροπολίτης Άρτας και Ναυπάκτου. Αργότερα εκλέχτηκε μητροπολίτης Αθηνών. Αναφέρεται ότι ο Μιχαήλ-Μελέτιος Μήτρου έγραψε όχι μόνο θεολογικά, αλλά και βιβλία γεωγραφίας και αστρονομίας. Ο Ζαβίρας αναφέρει ότι έγραψε το προοίμιο στη Γραμματική του Βησσαρίωνα, καθώς και ένα επίγραμμα σ’ αυτή. Μετέφρασε από τα λατινικά «εις την καθ’ ημάς απλήν διάλεκτον» την ιστορία του Πομπηίου Τρόγου. Δεν είναι γνωστό αν έγραψε ή μετέφρασε κάποιο βιοϊατρικό βιβλίο.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΟΛΥΚΑΛΑΣ
Όπως το σύνολο σχεδόν των συμπατριωτών του, έτσι και ο Γεώργιος Πολυκαλάς (1665-1717) σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία σε ιταλικό πανεπιστήμιο. Είχε γεννηθεί στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς και ήταν γόνος παλιάς οικογένειας της Πελοποννήσου, που είχε εγκατασταθεί στην Κεφαλονιά μετά την άλωση από τους Τούρκους των κάστρων της Μεθώνης και της Κορώνης. Εκτός από τις γλώσσες που συνήθως μάθαιναν κατά τις σπουδές τους (αρχαία ελληνικά, λατινικά και ιταλικά) ο Πολυκαλάς έμαθε σε υψηλό επίπεδο τη ρωσική γλώσσα. Εργάστηκε στη Ρωσία και στην τσαρική αυλή, αρχικά υπηρετώντας τον Μεγάλο Πέτρο. Κέρδισε την εμπιστοσύνη προς τις ικανότητες και την αφοσίωσή του και εκτός από τις ιατρικές υπηρεσίες του κλήθηκε να προσφέρει και λεπτές πολιτικές και διπλωματικές υπηρεσίες. Το 1711, για παράδειγμα, του ανατέθηκαν οι διαπραγματεύσεις της συνθήκης Ρωσίας - Μολδαβίας. Μετά τον Μ. Πέτρο, ο Πολυκαλάς διετέλεσε αρχίατρος της Αυτοκράτειρας Αικατερίνης.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ
Ο Ιωάννης Κομνηνός (1668-1719) ήταν ιατροφιλόσοφος από την Ηράκλεια (του νομού Σερρών). Σπούδασε ιατρική, γλώσσες και φιλοσοφία στην Πάδοβα (1687-1690) «ειδήμων της ελληνικής, λατινικής, ιταλικής, εβραϊκής και αραβικής, έρωτι μαθήσεως πάσαν σχεδόν την Ευρώπην επισκεφθείς». Στη Βλαχία, όπου εργάστηκε, άλλαξε το πατρογονικό του επώνυμο Μόλυβδος σε Κομνηνός, ισχυριζόμενος ότι ήταν απόγονος του αυτοκρατορικού οίκου της Τραπεζούντας. Σκοπός του, όπως υποστηρίζουν ρουμανικές πηγές, ήταν να προσελκύσει ασθενείς από την αριστοκρατική τάξη. Το 1697 αναφέρεται ως γιατρός του ηγεμόνα της Βλαχίας με θέση στο στρατό. Ήταν συγχρόνως καθηγητής των μαθηματικών στο εκεί Λύκειο του «Αγίου Σάββα». Το 1701, μετά από προσκύνημα στον Άθω, γράφει σχετικό βιβλίο, ενώ το 1702 γίνεται μοναχός με το όνομα Ιερόθεος και λίγα χρόνια αργότερα (~ 1710) εκλέγεται μητροπολίτης. Ο Ιερόθεος Κομνηνός άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο, το οποίο όμως δεν αναφέρεται στην ιατρική ή στην υγεία, αλλά στη θεολογία, τη φιλοσοφία κ.α. κλάδους. Βιοϊατρικού ενδιαφέροντος είναι το έργο του «Περί των τεσσάρων άκρων του ανθρώπου». Πέθανε στο Βουκουρέστι (1719).

ΜΑΡΚΟΣ ΠΟΡΦΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έζησε ο Μάρκος Πορφυρόπουλος ο επιλεγόμενος Μάρκος ο Κύπριος. Η ζωή του χρονολογικά εκτείνεται στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνα. Γεωγραφικά εκτείνεται από την Κύπρο μέχρι τη Ρουμανία με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Δεν γνωρίζουμε αν είχε σπουδάσει την ιατρική, καθώς διέπρεψε ως δάσκαλος της γλώσσας, των γραμμάτων και της φιλοσοφίας στις σχολές του Τύρναβου, του Βουκουρεστίου κ.α. Η αναφορά του εδώ γίνεται με τη μετάφραση και την έκδοση των «Αφορισμών» του Ιπποκράτη που κυκλοφόρησε με τον ακόλουθο αναλυτικό τίτλο: «Μετάφρασις των Αφορισμών του Ιπποκράτους εις την κοινήν διάλεκτον μετά τινός επιστασίας και ερμηνείας εκ της του Γαληνού διδασκαλίας συλλεγείσης, σμικρά τινός ένεκα καταλήψεως και οδηγίας των τε ακριβώς, και των πρωτοπείρων των της ιατρικής επιστήμης οργίων της διαμονίας λυσιτελεστάτης τω ανθρωπίνω βίω. Χριστός δε ηγείσθω πονούντι μοι τόδε». (Ο Χριστός με καθοδηγούσε όταν κοπίαζα γι’ αυτό, γράφει).
Η εισαγωγή του Μάρκου στο βιβλίο είναι γραμμένη σε αρχαιοπρεπή γλώσσα και απευθύνεται «[τοις] φιλολόγοις και μουσολήπτοις, μάλιστα δε τοις Ασκληπιάδαις». Στη συνέχεια παραθέτει έναν προς έναν τους αφορισμούς, καθένας από τους οποίους ακολουθείται από ερμηνευτικό κείμενο γραμμένο σε απλή γλώσσα. Παραθέτουμε μικρό δείγμα από τον αφορισμό: «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σγαλερή η δε κρίσις χαλεπή []». Ερμηνεία: «Η ζωή του ανθρώπου συγκρινόμενη με το μέγεθος της ιατρικής τέχνης (περί της οποίας είναι και ο παρών λόγος) υπάρχει ολίγη και δεν είναι αρκετή εις τελείαν κατανόησιν και απόκτησιν της τέχνης. Όθεν είναι σφόδρα χρήσιμος και αναγκαία η επιμελής ανάγνωσις των βιβλίων των προγενεστέρων, και μάλιστα των συντόμων διδασκαλιών, όπου οριστικώς και κεφαλαιωδώς ερμηνεύουσι τας τεχνικάς ενεργείας...» κλπ. Αναφέρονται δύο ακόμα βιβλία του Μάρκου του Κυπρίου, τα οποία όμως δεν έχουν σχέση με την ιατρική ή την υγεία.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ
Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος (1680-1730) από γνωστή φαναριώτικη οικογένεια έλαβε εξαιρετική μόρφωση, αλλά δεν φαίνεται ότι είχε οποιαδήποτε εκπαίδευση στην ιατρική. Πολύγλωσσος, διετέλεσε μεγάλος διερμηνέας της Υψηλής Πύλης (δηλαδή του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας) (1678), ηγεμόνας της Μολδαβίας (1706), ηγεμόνας της Βλαχίας (1716) κλπ. Έγραψε και τύπωσε τρία βιβλία φιλοσοφικού στοχασμού. Εδώ τον αναφέρουμε για ένα άλλο βιβλίο του, το οποίο τυπώθηκε ενάμιση αιώνα μετά το θάνατό του (1875) με τον τίτλο «Ψόγος νικοτιανής» (δηλαδή κατηγορία του καπνού). Το έργο είναι γραμμένο σε γλώσσα αρχαΐζουσα με περίτεχνο ύφος και η επιχειρηματολογία του δεν στηρίζεται τόσο σε βιοϊατρικές γνώσεις για τη βλαπτική του δράση, αλλά κυρίως σε ηθικολογικά κριτήρια. Μικρό δείγμα: «Αλλά τις εξείποι της βδελυγμίας μεστόν τουτί χόρτον οπόσα τοις ανθρώποις λυμαίνεται. Τις αριθμήσειες όσας ζημίας αποτίκτει τοις χρωμένοις το χείριστον τούτο δηλητήριον. [] από τε γαρ του ονόματός και των ενεργημάτων και σχεδόν ειπείν πάντοθεν ες ψόγον προκαλείται τους θεωμένους...».

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΟΥΜΜΑΚΗΣ
Τον 17ο αιώνα έζησε ο Ζακυνθινός Άγγελος Σουμμάκης, συγγενής του Μιχαήλ και του Άγγελου, που σπούδασε επίσης ιατρική στην Πάδοβα. Έγινε διδάκτορας της ιατρικής μάλλον το 1668, γιατί τότε εκδόθηκαν εκεί σε αυτόνομο τεύχος οι ύμνοι που του αποδόθηκαν από καθηγητές, κοινωνικούς παράγοντες και φίλους. Γράφει ο Λ.Χ. Ζώης ότι ο Σουμμάκης «κατά την δαφνηφορίαν του συνέταξε λόγον ‘Ενυπνιοσοφίας παναγρύπνου’ ή μάλλον ‘Σοφία εν ονείρω’ περί αρετών επί προτροπή παντός σπουδαστού αγρυπνούντος». Κατά την αναγόρευση, που έγινε στον καθεδρικό ναό της Πάδοβας, ο καθηγητής Λουδοβίκος Γραδενίγος είπε μεταξύ άλλων: «Η δαφνηφορία του κυρίου Σουμμάκη, πιστότατου μαθητού μου, όστις μάλλον περιεκόσμησε τας ασθενείς μου [] δύναται να χαρακτηριστεί καθ’ ομοιότητα των αρχαίων παίδων της Ρώμης, ων πνεύμα και ισχύς επευφημίζονται επ’ αιώνας». Σοφότατοι άνδρες, γράφει ο Ζώης, εξύμνησαν τη «δαφνηφορία» (αναγόρευση) σε ελληνική, λατινική, ιταλική, ισπανική και γαλλική γλώσσα σε πεζό ή ποιητικό, επιστημονικό ή φιλοσοφικό - φιλολογικό λόγο. Το πλήθος των «υμνητών» δείχνει την εκτίμηση αλλά και τις κοινωνικές σχέσεις που ο Σουμμάκης είχε αναπτύξει.

ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ
Ο Αντώνιος Στρατηγός από την Κρήτη (1691-1758 ή 1755) άρχισε τις εγκύκλιες σπουδές στην Κέρκυρα, συνέχισε στο «Φλαγγινιανό Ελληνομουσείο» της Βενετίας και σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στην Πάδοβα. Εργάστηκε ως δάσκαλος στη σχολή που είχε ιδρύσει ο Κωττούνιος και απέκτησε πολλή φήμη για τις ικανότητές του. Μεταξύ των έργων του είναι η μετάφραση της «Βατραχομυομαχίας» του Ομήρου, μια εκλαϊκευμένη εισαγωγή στη Γραφή («Ιστορική Μυσταγωγία») και ένα έργο με ιατρικό ενδιαφέρον, που έχει τον τίτλο «Διδασκαλία θεωρητικοπρακτική περί των πυρετών. Συναθροισθείσα εκ του δοθέντος ιατρικού συγγράμματος του ποτέ Ιωάννου Δομινίκου Σαντορίνου αρχιάτρου και ανατομικού των Ενετών, και εις κοινήν φράσιν μεθοδικώς συντεθείσα παρά Αντωνίου Στρατηγού του Κρητός, πολίτου κατά την αρχήν Ενετού, επιστάτου και διδασκάλου του εν τω κλεινώ Παταβίω Κωττουνιανού Ελληνομουσείου. Παρά Αντωνίω τω Βορτ». Το βιβλίο εκδόθηκε το 1745.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΥΠΟΜΕΝΑΣ
Τραπεζούντιος στην καταγωγή ο Γεώργιος Υπομενάς γεννήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 17ου αιώνα. Εκπαιδεύτηκε στη Βλαχία (Ρουμανία) και, ευνοούμενος του ηγεμόνα Κονσταντίν Μπρανκοβεάνου, στάλθηκε στην Πάδοβα όπου σπούδασε ιατρική και πήρε διδακτορικό δίπλωμα (1709). Ο Στ. Σπεράντσας γράφει ότι «οι ομογενείς και οι Ρουμάνοι συσπουδαστές του γιόρτασαν το γεγονός με εγκωμιαστικά επιγράμματα σε διάφορες γλώσσες, που ο Κρητικός ιερέας Αβράμιος τα συνέταξε και τα εξέδωσε στη Βενετία». Το βιβλίο είχε τον τίτλο «Απανθίσματα ποιητικά συλλεχθέντα εις την ένδοξον και υπέρλαμπρον ιατροφιλόσοφον δαφνοστεφανηφορίαν του ευγενέστατου και λογιώτατου κυρίου Γεωργίου Υπομένου, ευπατρίδου Τραπεζούντος». Επέστρεψε στη Ρουμανία το 1715 και άσκησε την ιατρική στο Βουκουρέστι, όπου παράλληλα δίδασκε στην εκεί Ακαδημία. Επιμελήθηκε την έκδοση λεξικού και βιβλίων, ενώ έγραψε και ο ίδιος αρχαιοπρεπή επιγράμματα που δημοσιεύτηκαν διάσπαρτα. Δεν μας είναι γνωστές ιατρικές του συγγραφές. Πέθανε το 1745.

ΑΛΛΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ
Για ορισμένους ακόμα γιατρούς, που άφησαν έργο και είχαν αναγνώριση κατά την εποχή τους, δεν διαθέτουμε επαρκείς πληροφορίες. Από τον 17ο αιώνα μπορούμε να αναφέρουμε τους Νικόλαο Βαβούλιο, Ιωάννη Ηρακλειώτη, Αντώνιο Κοραή, Ανδρέα Λικίνιο, Δημήτριο Πεπάνο και Φραγκίσκο Ταγιαπιέρα.
Ο Νικόλαος Βαβούλιος από την Κρήτη, σπούδασε στην Πάδοβα και δίδαξε στην Ελληνική Σχολή της Βενετίας (1687-1690). Έγραψε στίχους και φρόντισε την έκδοση βιβλίων. Ο Ιωάννης Ηρακλειώτης (1670-;), Ζακυνθινός, σπούδασε και αυτός στην Πάδοβα και έγραψε ποίηση. Διάφορα φιλολογικά έργα του δεν έγινε δυνατό να τυπωθούν και αγνοούνται. Ο Αντώνιος Κοραής, Χίος, με σπουδές (1686-1695) στη Ρώμη, έζησε επίσης στην Αγγλία και τη Γαλλία. Έγραψε στίχους από τους οποίους ο Σπεράντσας αναφέρει εκείνους προς γυναίκα που είχε αρρωστήσει από ευλογιά και θεραπεύτηκε. Η γλώσσα που μεταχειρίζεται είναι αρχαιοπρεπής. Μερικά από τα στιχουργήματα του Αντωνίου Κοραή εξέδωσε (1819) ο περίφημος δάσκαλος του γένους και απόγονός του Αδαμάντιος Κοραής.
Ο Ευστράτιος Αργέντης καταγόταν από μεγάλη οικογένεια της Χίου, όπου και γεννήθηκε το 1685 ή το 1690. Μετά τη βασική του εκπαίδευση στην πατρίδα του σπούδασε ιατρική, θεολογία και φιλολογία στην Ιταλία και στη Γερμανία. Επανήλθε στη Χίο, όπου δίδαξε φιλολογία και θεολογία σε περιορισμένο αριθμό μαθητών, ασκώντας συγχρόνως την ιατρική και γράφοντας βιβλία θεολογικού - κατηχητικού χαρακτήρα, εμφορούμενος από αντιλατινικό πνεύμα. Θεολογικά και κατηχητικά έδρασε και στην Αίγυπτο ως το 1752. Πέθανε ίσως το 1756 ή νωρίτερα, κατ’ άλλους δε το 1759.
Την ίδια περίπου εποχή, μέσα του 18ου αιώνα, δραστηριοποιείται στη Δύση ο ιατροφιλόσοφος Αλέξανδρος ο Καγγελάριος από την Αθήνα. Ο Αλέξανδρος μετέφρασε στα ελληνικά το 16τομο σύγγραμμα ιστορίας του Ρολλίν και άλλα βιβλία. Η σημαντικότερη όμως προσφορά του είναι ότι χρημάτισε διορθωτής στην τυπογραφία Αντωνίου Βόρτολι και συνέβαλε στην ορθή απόδοση αρχαιοελληνικών κειμένων.
Ο Ανδρέας Λικίνιος, αποφοίτησε από την Πάδοβα (1699) και διορίστηκε αρχίατρος του ηγεμόνα Καντεμίρ της Μολδαβίας. Άσκησε επίσης το επάγγελμα στην Κωνσταντινούπολη. Όπως γράφει ο Μ. Λυκίσσας «θεράπευσε από ευλογιά τον κατόπιν (1703-1736) σουλτάνο Αχμέτ Γ'. Αυτός τον εφοδίασε με έγγραφο για να μην τον βλάψει κανείς στην αυτοκρατορία του». Ακολούθησε η εγκατάστασή του στη Μονεμβασία, όπου ονομάστηκε κόμης. Όπως γράφει ο Ζαβίρας «ύστερον όμως από ένα χρόνο τουτέστιν το 1715 εις την άλλωσιν της Πελοποννήσου επιάσθη εις την Μονεμβασίαν από τους Οθωμανούς ως ότι είχε ανταποκρίσεις δια γραμμάτων μετά των Ενετών κι εκρεμάσθη δημοσίως εις την Κωνσταντινούπολιν». Αναφέρεται ότι ο Λικίνιος έγραψε ιατρικά συγγράμματα αλλά τίποτα δεν είναι γνωστό γι’ αυτά. Σώζονται όμως κάποια φιλολογικού χαρακτήρα κείμενά του που έχουν δημοσιευθεί. Αναφέρεται επίσης ως αδελφός του Α. Λικινίου ο Αναστάσιος Πρεδικάρης, γιατρός σπουδασμένος στη Βιέννη, ο οποίος έγραψε «Μυθικόν εις απλήν φράσιν».
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα γεννήθηκε ο Κερκυραίος ιατροφιλόσοφος και θεολόγος Πέτρος Κασιμάτης. Από γνωστή κερκυραϊκή οικογένεια, σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στην Πάδοβα. Μετά τις σπουδές εγκαταστάθηκε στην πατρίδα του, όπου άσκησε την ιατρική κατά κύριο λόγο, εξυπηρετώντας με προθυμία του συμπολίτες του και αφήνοντας αγαθή μνήμη. Παράλληλα, όπως γράφει ο Μ. Λυκίσσας, εργάστηκε ως διορθωτής (1717-1718) στο τυπογραφείο Ν. Σάρου της Βενετίας, ενώ ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα στον εκκλησιαστικό χώρο κηρύσσοντας σε τακτική βάση με λόγο όχι μόνο θεολογικό αλλά και φιλοσοφικό και ηθικολογικό. Τα γραπτά του έργα είναι θεολογικού χαρακτήρα και δεν είναι γνωστό αν έγραψε ιατρικά κείμενα. Κατά τον Μ. Περάνθη «στάθηκε ένα από τα καλά στοιχεία που συντήρησαν την πνευματική παράδοση της Κέρκυρας, αλλά και υπηρέτησαν την καλλιέργεια του δημοτικού λόγου».

Οι γιατροί του 17ου αιώνα προέρχονται από όλα τα διαμερίσματα της σημερινής χώρας μας, στα οποία και αναπτύσσονται προσφέροντας τις υπηρεσίες τους. Αναπτύσσονται επίσης και σε διάφορες άλλες χώρες και συναντάμε μεταξύ των Ελλήνων γιατρών ορισμένους που υπηρετούν σε αυλές ηγεμόνων, βασιλέων, σουλτάνων και αυτοκρατόρων. Και όχι μόνο στο βαλκανικό χώρο, αλλά και στα ιταλικά βασίλεια, στην Αγγλία, στη Ρωσία και στη Γερμανία. Ορισμένοι συνθέτουν φάρμακα, αναπτύσσουν και προάγουν μεθόδους όπως ο ευλογιασμός, και ανακοινώνουν εργασίες τους σε διεθνές επιστημονικό κοινό. Δύο τουλάχιστον κερδίζουν μεγάλη φήμη ως ειδικοί των επιδημικών νοσημάτων. Άλλοι προάγουν νέες ιδέες και δεδομένα, είτε με την αμφισβήτηση του Γαληνού και του Αριστοτέλη, είτε με συγγραφές που υποστηρίζουν νέες ανακαλύψεις, όπως η κυκλοφορία του αίματος. Η αναγνώριση από την ακαδημαϊκή κοινότητα ξένων πανεπιστημίων συνέβαλε στην εκλογή ορισμένων Ελλήνων γιατρών του 17ου αιώνα σε αυτά και στην εξέλιξή τους σε διοικητικά όργανα του Πανεπιστημίου.
Παρά την εμφανιζόμενη κλινική και θεωρητική στροφή της εκπαίδευσης και της εξάσκησης της ιατρικής κατά τον 17ο αιώνα, εξακολουθούν να διατηρούνται πολλά από τα στοιχεία που είδαμε και κατά τον 16ο αιώνα. Οι γιατροί εκπαιδεύονται κατά μεγάλο μέρος του χρόνου τους στα αρχαία ελληνικά και στα λατινικά, καθώς και στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Διδάσκονται ακόμα φιλοσοφία και θεολογία, τόσο στα δόγματα της ορθόδοξης όσο και σ’ εκείνα της καθολικής εκκλησίας. Εξαιτίας αυτής της εκπαίδευσης έχουμε πολλούς γιατρούς που είναι ταυτόχρονα γραμματοδιδάσκαλοι ή δάσκαλοι άλλων μαθημάτων. Η συμβολή ορισμένων στη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας έχει θεωρηθεί σημαντική. Ως πολύγλωσσοι γίνονται διερμηνείς σε κρατικές υπηρεσίες ή εκλέγονται για πολιτικές - διπλωματικές θέσεις. Εκδίδουν αρχαία κείμενα Ελλήνων γιατρών ή άλλων συγγραφέων, γράφουν ιατρικά, ιστορικά, φιλολογικά ή θεολογικά βιβλία, ενώ ορισμένοι αφιερώνονται σε εκκλησιαστικά αξιώματα.