Ο ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ
Η καταπληκτική μορφή του Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519) κατέχει πρωτοποριακή θέση στην τέχνη, τη τεχνική και την επιστήμη της Αναγέννησης. Ακόμη και μια γρήγορη ματιά στα ανατομικά του σχέδια, που φυλάσσονται σήμερα στη Βασιλική Βιβλιοθήκη του Γουίνδσορ (Αγγλία) και μια αντιπαραβολή τους με τις μικρογραφίες και τα σχέδια με τα οποία είχαν εικονογραφηθεί τα ανατομικά βιβλία του Μεσαίωνα, αρκεί για να μας αφήσει κατάπληκτους.
Ο ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΑΝΑΤΟΜΟΣ
Τέσσερα είναι τα στοιχεία, πάνω στα οποία οικοδομήθηκε η ιδιότητα αυτή του μεγάλου καλλιτέχνη: η μεγάλη του επιδεξιότητα στο σχέδιο. Οι στοργικές συμβουλές του Μάρκο Αντόνιο ντέλα Τόρε (1478-1511), καθηγητή της ανατομικής πρώτα στη Πάντοβα κι ύστερα στη Παβία, τον οποίον γνώρισε και συναναστράφηκε στην αυλή των Βισκόντι στο Μιλάνο. Η ανατομική παρατήρηση επί του πτώματος, καθιερωμένη πια με βούλες παπικές σ' όλα τα πανεπιστήμια της Δύσης, μετά τη φωτεινή πρωτοβουλία του Φρειδερίκου Β’ της Σικελίας να συστήσει τη μελέτη των πτωμάτων για τη σπουδή της ιατρικής, όταν ίδρυε το Πανεπιστήμιο της Νεάπολης. Η κλασική παράδοση τόσο βάρυνε στη σκέψη και την εκτίμηση του Ντα Βίντσι, ώστε να παρασύρει τον ακριβολόγο αυτόν παρατηρητή σε περίεργα σχεδιάσματα. Σχετικά με το τελευταίο θα είχε κανείς να αναφέρει αρκετά πράγματα. Πράγματι, ενώ απ' τη μια θαυμάζουμε τη τελειότητα με την οποία απέδωσε στους ανατομικούς του πίνακες τις φλέβες και τις αρτηρίες, τις διακλαδώσεις του αναπνευστικού δένδρου, τους μυς και τους τένοντες, από την άλλη μένουμε έκπληκτοι εμπρός σε άλλα περίεργα και παράλογα σχέδιά του. Σχεδιάζοντας π.χ. τον εγκέφαλο ζωγράφιζε και το «θαυμάσιο δίκτυο» του Γαληνού, στο οποίο το «ζωτικό πνεύμα» μεταβαλλόταν σε «ζωικό», για να διοχετευτεί στη συνέχεια μέσω των νεύρων, που τα φαντάζονταν σαν σωλήνες, σε όλα τα όργανα. Κι όμως ο Μπερενγκάριο ντα Κάπρι που τόλμησε να διαφωνήσει με το Γαληνό αποφασιστικά («αυτό το δίκτυο δεν το είδα ποτέ») ήταν σύγχρονος του ντα Βίντσι.
Ανάλογο είναι το σχέδιό εκείνο, στο οποίο παρουσιάζει μια τομή του κρανίου από μπρος προς τα πίσω κι όπου βλέπει κανείς τους χιτώνες τού βολβού του οφθαλμού σαν συνέχεια του περιοστέου, της μεμβράνης δηλαδή που περιβάλλει τα οστά του κρανίου. Δεν πρόκειται βέβαια για άμεση αντίληψη των πραγμάτων αυτών απ' το πτώμα, αλλά για την παραδοσιακή άποψη τού Γαληνού.
Έχουμε ακόμα κι ένα σχέδιο πλακούντα σε διατομή: πάνω σ’ ένα πλακούντα αγελάδας, βλέπουμε ζωγραφισμένο ένα ανθρώπινο έμβρυο. Και η μεν τελειότητα τού εμβρύου είναι αναμφισβήτητη και δεν συγκρίνεται με τα σχήματα των μεσαιωνικών κωδίκων του Σωρανού του Εφεσίου. Η θέση όμως του εμβρύου είναι λάθος, όχι γιατί την είδε έτσι ο ντα Βίντσι, αλλά επειδή ο Γαληνός την είχε περιγράψει με τον τρόπο αυτό.
Παράλληλα όμως με την περίεργη αυτή μορφή του συντηρητισμού και της προσκόλλησης στην παράδοση υπάρχει κι η μεγαλοφυία τού καλλιτέχνη, το φλογερό του πάθος, το μεγαλείο των πινάκων του και ο ενθουσιασμός του για τον πειραματισμό, που διαφαίνεται όχι μόνο στη τελειότητα των σχεδίων, αλλά και στα κείμενα που τα συνοδεύουν. Όλα αυτά σχηματίζουν την εικόνα του ανθρώπου της Αναγέννησης, που η μεγαλοφυία του προηγείτο τόσο της εποχής του, ώστε να μη τύχει αναγνώρισης.
Αν στον χαρακτηρισμό αυτόν προσθέσουμε την τυπική για τον χαρακτήρα του απάθεια και την περιφρόνηση στη συστηματική εργασία, θα καταλάβουμε πώς οι θησαυροί των παρατηρήσεών του κι η δύναμη των μεθοδολογικών του εμπνεύσεων πήγαν χαμένα και δεν έδωσαν τους καρπούς, που θα μπορούσαν να δώσουν. Μια γρήγορη ματιά στις χιλιάδες των σημειώσεων και χειρογράφων του, που βρέθηκαν σκόρπια, μας δίνει μια ιδέα των πρωτοποριακών για την εποχή του αντιλήψεων.
«Όποιος συζητεί δεμένος με την αυθεντία, δεν χρησιμοποιεί το πνεύμα, αλλά τη μνήμη του». «Η σοφία είναι κόρη τού πειραματισμού. Εφήμερες οι διδασκαλίες των στοχαστών εκείνων, που τους συλλογισμούς τους δεν επιβεβαιώνει το πείραμα». «Καμιά ανθρώπινη έρευνα δεν μπορεί να ονομαστεί αληθινή επιστήμη, αν δεν υποστεί τη μαθηματική απόδειξη. Κι αν πεις ότι οι επιστήμες, που αρχίζουν και τελειώνουν στο μυαλό, περιέχουν κάποια αλήθεια, αυτό δεν ισχύει κι είναι αμφίβολο για πολλούς λόγους. Πρώτα από όλα, επειδή σε τέτοιους εγκεφαλικούς διαλόγους δεν υπάρχει το πείραμα, που χωρίς αυτό τίποτα δεν είναι βέβαιο». Στα λόγια αυτά του ντα Βίντσι νομίζει κανείς πώς ακούει τη σκέψη του Βάκωνα και του Γαλιλαίου.
Η συμβολή του ντα Βίντσι στην ανατομική δε περιορίζεται στους ανατομικούς του πίνακες. Αυτός είναι που ανακάλυψε τους μετωπιαίους κόλπους, τις κοιλότητες δηλαδή, που βρίσκονται μέσα στο μετωπιαίο οστούν και το γναθιαίο άντρο, που αργότερα ονομάστηκε Ιγμόρειο.[1] Διόρθωσε επίσης το σφάλμα του Γαληνού, που είχε μεταδοθεί με την παράδοση στους ανατόμους της εποχής του, ότι δήθεν το ιερόν οστούν αποτελείτο από 3 κι όχι από 5 σπονδύλους, όπως είναι στην πραγματικότητα. Έδωσε επίσης ακριβή εικόνα των βαλβίδων της καρδιάς κι είναι ο πρώτος που επιχείρησε να καταστήσει ορατές τις κοιλότητες διαφόρων εσωτερικών οργάνων, γεμίζοντάς τις με λιωμένο κερί, που το έριχνε με ένεση μέσα τους. Αυτό ακριβώς έκανε και με τις κοιλίες του εγκεφάλου, που στη συνέχεια τις απέδωσε με θαυμάσια σχέδια.
Ο ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΦΥΣΙΟΔΙΦΗΣ
Ο ντα Βίντσι απασχολήθηκε αρκετά με το πρόβλημα της πτήσης των πουλιών. Στη μελέτη αυτή φαίνεται με μεγάλη σαφήνεια πόσο τον απασχολούσε ο συσχετισμός κατασκευής και λειτουργίας. Η σκέψη του αυτή εμπνέει κι όλες τις ανατομικές του μελέτες. Το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ κατασκευής ενός οργάνου και της λειτουργίας που εκτελεί, φαίνεται να έχει την αρχή του σε ορισμένες παρατηρήσεις του, που δεν περιορίζονται στον άνθρωπο ή στα ζώα, αλλά επεκτείνονται και στο φυτικό βασίλειο. Εδώ παρατήρησε τα φαινόμενα του γεωτροπισμού και του ηλιοτροπισμού, του προσανατολισμού δηλαδή της ανάπτυξης των φυτών προς το έδαφος ή προς το ηλιακό φως. Δεν του διέφυγε ούτε η κυκλοφορία των φυτικών χυμών ούτε η σημασία των δακτυλίων, που υπάρχουν στους κορμούς κάθε δένδρου και που καθένας τους αντιπροσωπεύει ένα έτος ζωής του φυτού.
Δυστυχώς, το πλήθος των παρατηρήσεων και ο πλούτος των εμπνεύσεων έμειναν χωρίς καρπούς, λόγω της αδιαφορίας του ντα Βίντσι και της ακαταστασίας που τον χαρακτήριζε. Έτσι, χρειάστηκε κόπος πολύς και προσπάθεια μεγάλη τόσων και τόσων ταλαντούχων ανθρώπων για να ανακαλύψουν από την αρχή ό,τι είχε κιόλας παρατηρήσει ο ντα Βίντσι και για να συμπληρώσουν τις σκέψεις που άφησε ανολοκλήρωτες. Πόσα θα είχε όμως προσφέρει στην πρόοδο της επιστήμης η συστηματοποίηση και μόνο της επιστημονικής του σκέψης!
[1] Βρίσκεται μέσα στο οστούν της άνω σιαγόνας.
Η καταπληκτική μορφή του Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519) κατέχει πρωτοποριακή θέση στην τέχνη, τη τεχνική και την επιστήμη της Αναγέννησης. Ακόμη και μια γρήγορη ματιά στα ανατομικά του σχέδια, που φυλάσσονται σήμερα στη Βασιλική Βιβλιοθήκη του Γουίνδσορ (Αγγλία) και μια αντιπαραβολή τους με τις μικρογραφίες και τα σχέδια με τα οποία είχαν εικονογραφηθεί τα ανατομικά βιβλία του Μεσαίωνα, αρκεί για να μας αφήσει κατάπληκτους.
Ο ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΑΝΑΤΟΜΟΣΤέσσερα είναι τα στοιχεία, πάνω στα οποία οικοδομήθηκε η ιδιότητα αυτή του μεγάλου καλλιτέχνη: η μεγάλη του επιδεξιότητα στο σχέδιο. Οι στοργικές συμβουλές του Μάρκο Αντόνιο ντέλα Τόρε (1478-1511), καθηγητή της ανατομικής πρώτα στη Πάντοβα κι ύστερα στη Παβία, τον οποίον γνώρισε και συναναστράφηκε στην αυλή των Βισκόντι στο Μιλάνο. Η ανατομική παρατήρηση επί του πτώματος, καθιερωμένη πια με βούλες παπικές σ' όλα τα πανεπιστήμια της Δύσης, μετά τη φωτεινή πρωτοβουλία του Φρειδερίκου Β’ της Σικελίας να συστήσει τη μελέτη των πτωμάτων για τη σπουδή της ιατρικής, όταν ίδρυε το Πανεπιστήμιο της Νεάπολης. Η κλασική παράδοση τόσο βάρυνε στη σκέψη και την εκτίμηση του Ντα Βίντσι, ώστε να παρασύρει τον ακριβολόγο αυτόν παρατηρητή σε περίεργα σχεδιάσματα. Σχετικά με το τελευταίο θα είχε κανείς να αναφέρει αρκετά πράγματα. Πράγματι, ενώ απ' τη μια θαυμάζουμε τη τελειότητα με την οποία απέδωσε στους ανατομικούς του πίνακες τις φλέβες και τις αρτηρίες, τις διακλαδώσεις του αναπνευστικού δένδρου, τους μυς και τους τένοντες, από την άλλη μένουμε έκπληκτοι εμπρός σε άλλα περίεργα και παράλογα σχέδιά του. Σχεδιάζοντας π.χ. τον εγκέφαλο ζωγράφιζε και το «θαυμάσιο δίκτυο» του Γαληνού, στο οποίο το «ζωτικό πνεύμα» μεταβαλλόταν σε «ζωικό», για να διοχετευτεί στη συνέχεια μέσω των νεύρων, που τα φαντάζονταν σαν σωλήνες, σε όλα τα όργανα. Κι όμως ο Μπερενγκάριο ντα Κάπρι που τόλμησε να διαφωνήσει με το Γαληνό αποφασιστικά («αυτό το δίκτυο δεν το είδα ποτέ») ήταν σύγχρονος του ντα Βίντσι.
Ανάλογο είναι το σχέδιό εκείνο, στο οποίο παρουσιάζει μια τομή του κρανίου από μπρος προς τα πίσω κι όπου βλέπει κανείς τους χιτώνες τού βολβού του οφθαλμού σαν συνέχεια του περιοστέου, της μεμβράνης δηλαδή που περιβάλλει τα οστά του κρανίου. Δεν πρόκειται βέβαια για άμεση αντίληψη των πραγμάτων αυτών απ' το πτώμα, αλλά για την παραδοσιακή άποψη τού Γαληνού.
Έχουμε ακόμα κι ένα σχέδιο πλακούντα σε διατομή: πάνω σ’ ένα πλακούντα αγελάδας, βλέπουμε ζωγραφισμένο ένα ανθρώπινο έμβρυο. Και η μεν τελειότητα τού εμβρύου είναι αναμφισβήτητη και δεν συγκρίνεται με τα σχήματα των μεσαιωνικών κωδίκων του Σωρανού του Εφεσίου. Η θέση όμως του εμβρύου είναι λάθος, όχι γιατί την είδε έτσι ο ντα Βίντσι, αλλά επειδή ο Γαληνός την είχε περιγράψει με τον τρόπο αυτό.
Παράλληλα όμως με την περίεργη αυτή μορφή του συντηρητισμού και της προσκόλλησης στην παράδοση υπάρχει κι η μεγαλοφυία τού καλλιτέχνη, το φλογερό του πάθος, το μεγαλείο των πινάκων του και ο ενθουσιασμός του για τον πειραματισμό, που διαφαίνεται όχι μόνο στη τελειότητα των σχεδίων, αλλά και στα κείμενα που τα συνοδεύουν. Όλα αυτά σχηματίζουν την εικόνα του ανθρώπου της Αναγέννησης, που η μεγαλοφυία του προηγείτο τόσο της εποχής του, ώστε να μη τύχει αναγνώρισης.
Αν στον χαρακτηρισμό αυτόν προσθέσουμε την τυπική για τον χαρακτήρα του απάθεια και την περιφρόνηση στη συστηματική εργασία, θα καταλάβουμε πώς οι θησαυροί των παρατηρήσεών του κι η δύναμη των μεθοδολογικών του εμπνεύσεων πήγαν χαμένα και δεν έδωσαν τους καρπούς, που θα μπορούσαν να δώσουν. Μια γρήγορη ματιά στις χιλιάδες των σημειώσεων και χειρογράφων του, που βρέθηκαν σκόρπια, μας δίνει μια ιδέα των πρωτοποριακών για την εποχή του αντιλήψεων.
«Όποιος συζητεί δεμένος με την αυθεντία, δεν χρησιμοποιεί το πνεύμα, αλλά τη μνήμη του». «Η σοφία είναι κόρη τού πειραματισμού. Εφήμερες οι διδασκαλίες των στοχαστών εκείνων, που τους συλλογισμούς τους δεν επιβεβαιώνει το πείραμα». «Καμιά ανθρώπινη έρευνα δεν μπορεί να ονομαστεί αληθινή επιστήμη, αν δεν υποστεί τη μαθηματική απόδειξη. Κι αν πεις ότι οι επιστήμες, που αρχίζουν και τελειώνουν στο μυαλό, περιέχουν κάποια αλήθεια, αυτό δεν ισχύει κι είναι αμφίβολο για πολλούς λόγους. Πρώτα από όλα, επειδή σε τέτοιους εγκεφαλικούς διαλόγους δεν υπάρχει το πείραμα, που χωρίς αυτό τίποτα δεν είναι βέβαιο». Στα λόγια αυτά του ντα Βίντσι νομίζει κανείς πώς ακούει τη σκέψη του Βάκωνα και του Γαλιλαίου.
Η συμβολή του ντα Βίντσι στην ανατομική δε περιορίζεται στους ανατομικούς του πίνακες. Αυτός είναι που ανακάλυψε τους μετωπιαίους κόλπους, τις κοιλότητες δηλαδή, που βρίσκονται μέσα στο μετωπιαίο οστούν και το γναθιαίο άντρο, που αργότερα ονομάστηκε Ιγμόρειο.[1] Διόρθωσε επίσης το σφάλμα του Γαληνού, που είχε μεταδοθεί με την παράδοση στους ανατόμους της εποχής του, ότι δήθεν το ιερόν οστούν αποτελείτο από 3 κι όχι από 5 σπονδύλους, όπως είναι στην πραγματικότητα. Έδωσε επίσης ακριβή εικόνα των βαλβίδων της καρδιάς κι είναι ο πρώτος που επιχείρησε να καταστήσει ορατές τις κοιλότητες διαφόρων εσωτερικών οργάνων, γεμίζοντάς τις με λιωμένο κερί, που το έριχνε με ένεση μέσα τους. Αυτό ακριβώς έκανε και με τις κοιλίες του εγκεφάλου, που στη συνέχεια τις απέδωσε με θαυμάσια σχέδια.
Ο ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΦΥΣΙΟΔΙΦΗΣ
Ο ντα Βίντσι απασχολήθηκε αρκετά με το πρόβλημα της πτήσης των πουλιών. Στη μελέτη αυτή φαίνεται με μεγάλη σαφήνεια πόσο τον απασχολούσε ο συσχετισμός κατασκευής και λειτουργίας. Η σκέψη του αυτή εμπνέει κι όλες τις ανατομικές του μελέτες. Το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ κατασκευής ενός οργάνου και της λειτουργίας που εκτελεί, φαίνεται να έχει την αρχή του σε ορισμένες παρατηρήσεις του, που δεν περιορίζονται στον άνθρωπο ή στα ζώα, αλλά επεκτείνονται και στο φυτικό βασίλειο. Εδώ παρατήρησε τα φαινόμενα του γεωτροπισμού και του ηλιοτροπισμού, του προσανατολισμού δηλαδή της ανάπτυξης των φυτών προς το έδαφος ή προς το ηλιακό φως. Δεν του διέφυγε ούτε η κυκλοφορία των φυτικών χυμών ούτε η σημασία των δακτυλίων, που υπάρχουν στους κορμούς κάθε δένδρου και που καθένας τους αντιπροσωπεύει ένα έτος ζωής του φυτού.
Δυστυχώς, το πλήθος των παρατηρήσεων και ο πλούτος των εμπνεύσεων έμειναν χωρίς καρπούς, λόγω της αδιαφορίας του ντα Βίντσι και της ακαταστασίας που τον χαρακτήριζε. Έτσι, χρειάστηκε κόπος πολύς και προσπάθεια μεγάλη τόσων και τόσων ταλαντούχων ανθρώπων για να ανακαλύψουν από την αρχή ό,τι είχε κιόλας παρατηρήσει ο ντα Βίντσι και για να συμπληρώσουν τις σκέψεις που άφησε ανολοκλήρωτες. Πόσα θα είχε όμως προσφέρει στην πρόοδο της επιστήμης η συστηματοποίηση και μόνο της επιστημονικής του σκέψης!
[1] Βρίσκεται μέσα στο οστούν της άνω σιαγόνας.
.bmp)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου