Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ
Όπως σημειώναμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, πριν εισαχθεί η ελληνική ιατρική στη Ρώμη, δεν υπήρχε ιατρική παράδοση. Ιατρική ήταν «η επιστήμη μερικών βοτάνων με αιμοστατικές ή ουλοποιητικές ιδιότητες», βεβαιώνει ο Σενέκας[1] στην 95η επιστολή του προς το νεαρό φίλο του Λουκίλιο. Ο ασθενής έκανε μόνος του τη θεραπεία, καταφεύγοντας στα πατροπαράδοτα γιατροσόφια της λαϊκής ιατρικής.
Με την εμφάνιση του Ασκληπιάδη, η θεραπευτική κάνει τεράστιες προόδους. Όπως γράψαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο Ασκληπιάδης είχε διατυπώσει τη θεωρία των πόρων και ερμήνευε τη νόσο σαν αποτέλεσμα της διακοπής της ροής των ατόμων μέσα απ’ αυτούς. Για να αποκαταστήσει τη διαβατότητά τους, πρότεινε μια σειρά πολύπλοκων θεραπευτικών μέτρων (που βασικά αποτελούντο από σωματικές ασκήσεις) και ένα εξισορροπημένο διαιτητικό σύστημα. Χάρις στα μέτρα αυτά, ο Ασκληπιάδης πετύχαινε καταπληκτικές θεραπείες, στις οποίες και οφείλει την εξαιρετική του φήμη. Ο ρόλος του ως θεραπευτή ενισχυόταν κι από άλλους παράγοντες: την εξαιρετική προσωπικότητά του, ικανή να ασκεί μεγάλη δύναμη υποβολής στον ασθενή και τις υψηλές του σχέσεις.[2] Ο Ασκληπιάδης συμβούλευε κυρίως, λογική κατανομή τού χρόνου εργασίας κι ανάπαυσης, σε συνδυασμό με σωματικές ασκήσεις, λουτρά και μαλάξεις, καθώς κι ένα καλό διαιτολόγιο. Με τέτοια αγωγή αποκτούσε ευκολότερα τη συνεργασία των ασθενών του, σε αντίθεση με τους γιατρούς που, στο όνομα δήθεν της ιπποκρατικής διδασκαλίας, τυραννούσαν τους πελάτες τους με καθαρτικά, εμετικά κι αφαιμάξεις. Ασφαλώς όμως η θεραπευτική τού Ασκληπιάδη δεν κατευθυνόταν από θεωρητικούς και μόνο λόγους, αλλά και από μια μεγάλη δόση θεραπευτικής εμπειρίας, την οποία ερμήνευε και εφάρμοζε με ευφυή τρόπο.
Τη θεραπευτική τους εμπειρία αξιοποιούσαν κι άλλοι διακεκριμένοι Έλληνες ιατροί τής Ρώμης, όπως ο Αθηναίος και ο Αγαθίνος. Ο Αγαθίνος, μάλιστα, μετά τη δυσάρεστη εμπειρία της εφαρμογής των θερμών λουτρών στην ασθένεια του γιου του, είχε κηρύξει απηνή πόλεμο εναντίον τους.
Κοντά στις θεραπείες αυτές σύντομα προστέθηκε και η λουτροθεραπεία με μεταλλικά ύδατα. Εισηγητής της υπήρξε ο Έλληνας Αρχιγένης, μαθητής του Αγαθίνου, «εκλεκτικός», που διέπρεψε στη Ρώμη επί Τραϊανού (τέλος 1ου – αρχές 2ου μ.Χ. αιώνα). Αυτός συνιστούσε λουτροθεραπείες σε πηγές θειούχες, σιδηρούχες και οξυανθρακούχες, με θαυμάσια αποτελέσματα.
Κοντά στις παθολογικές θεραπείες, σημαντικές προόδους παρουσίασε κι η χειρουργική, οφειλόμενες στις βαθιές κι ακριβείς ανατομικές γνώσεις που είχαν θέσει στη διάθεση τού ιατρικού κόσμου οι Αλεξανδρινοί. Την εποχή εκείνη εφαρμοζόταν μια πρωτόγονη, αλλά αρκετά αποτελεσματική μορφή νάρκωσης. Πρόκειται για το ναρκωτικό σπόγγο, που ποτισμένο με φυτικούς χυμούς, γνωστούς εκ πείρας για τις ναρκωτικές τους ιδιότητες,[3] τον τοποθετούσαν στο στόμα ή τη μύτη τού ασθενούς και προκαλούσε ύπνο. Επί πλέον οι χειρουργοί μπορούσαν να σταματήσουν μια αιμορραγία (περιδένοντας το αγγείο που αιμορραγούσε), να κάνουν έναν ακρωτηριασμό, αφαίρεση όγκου του μαστού, εκτομές τμημάτων οστών κλπ.
ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ
Τη διάκριση των ιατρών σε ειδικότητες συναντάμε για πρώτη φορά στην αιγυπτιακή ιατρική. Στη ρωμαϊκή, όμως, περίοδο οι ειδικότητες φτάνουν σε τόσο μεγάλο αριθμό, που προκαλούν τα ειρωνικά σχόλια ποιητών και θεατρικών συγγραφέων, όπως και στην εποχή μας το ίδιο θέμα αποτελεί ανεξάντλητη πηγή των ευθυμογράφων. Ενώ τον καιρό τού Κικέρωνα[4], σύμφωνα με τα λεγόμενά του, υπήρχαν παθολόγοι, χειρουργοί κι οφθαλμίατροι, στις ημέρες τού ποιητή Μαρτιάλη (2ο ήμισυ του 1ου μ.Χ. αιώνα) είναι τόσες οι ιατρικές ειδικότητες, ώστε ο δηκτικός ποιητής να γράφει: «ο Κασέλιος βγάζει ή γιατρεύει τα άρρωστα δόντια. Αντίθετα εσύ, Ιγίνε, καις τις βλεφαρίδες που ερεθίζουν τα μάτια, ενώ ο Φάνιος θεραπεύει χωρίς τομή την πρόπτωση της σταφυλής, ο Έρως εξαλείφει τις επώδυνες ουλές των δούλων κι ο Ερμάς έχει τη φήμη του διακεκριμένου ιατρού των κηλών. Αλλά για πες μου, Γάλλε, υπάρχει κανείς να αναζωογονεί τον τσακισμένο από την κούραση;».
Δεν έλειπαν και οι ειδικοί για τις νευρικές παθήσεις, ο καλύτερος από τους οποίους ήταν ο Ασκληπιάδης. Φαίνεται όμως ότι λίγοι είχαν την ειδικότητα αυτή. Πώς να εξηγήσει κανείς την έντονη αυτή τάση προς εξειδίκευση; Δυστυχώς όχι πάντα απ' αγάπη για την εκτεταμένη μελέτη ενός περιορισμένου αντικειμένου, αλλά για τον αντίθετο ακριβώς λόγο: τον περιορισμό του χρόνου της απασχόλησης σ’ ένα επάγγελμα που, όπως φαίνεται, ήταν πολύ κερδοφόρο. Όλ' αυτά βέβαια, μέχρι την επιβολή της νομοθεσίας που ρύθμιζε το ιατρικό επάγγελμα.
ΟΙ ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΙ
Μες στις τόσες ειδικότητες υπήρχε και μια που την ασκούσαν με σοβαρότητα: η οφθαλμολογία. Από τους τότε οφθαλμίατρους σώζονται πλούσια τεκμήρια. Πρόκειται για 230 περίπου σφραγίδες, μικρά πλακίδια παραλληλεπίπεδα, με αποστρογγυλευμένες γωνίες, καμωμένα από σκληρή πέτρα (οφίτη, νεφρίτη κ.ά.). Στις 4 μικρότερες επιφάνειες του παραλληλεπιπέδου ήταν χαραγμένο το όνομα του ιατρού, ενός κολλυρίου και κάποτε οδηγίες για τη χρήση του. Τη σφραγίδα αυτή αποτύπωνε ο οφθαλμίατρος πάνω στα κολλύρια, που παρασκευάζονταν υπό στερεά μορφή.
Τέτοιες σφραγίδες βρέθηκαν κυρίως στις βόρειες και ΒΔ επαρχίες της αυτοκρατορίας κι έχουν χαραγμένα κυρίως μόνο ρωμαϊκά ονόματα. Απ’ τα ευρήματα αυτά συνάγεται ότι η οφθαλμολογία είχε ευρεία διάδοση μεταξύ των Ρωμαίων ιατρών, ενώ απ' το γεγονός ότι οι σφραγίδες βρέθηκαν κατά κανόνα στην επαρχία, δημιουργούνται δικαιολογημένες υποψίες ότι μόνο εκεί ήταν το έδαφος πρόσφορο για τέτοιες θεραπείες. Ίσως όμως και να πρόκειται για φάρμακα τοπικής κυκλοφορίας. Φαίνεται όμως, ότι οι οφθαλμίατροι απολάμβαναν ιδιαίτερα μεγάλη εκτίμηση στο ρωμαϊκό κόσμο.
Η ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ
Παρά την ύπαρξη περίφημων συγγραμμάτων, όπως εκείνο τού Σωρανού, δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη γυναικολόγων, όπως τους εννοούμε σήμερα. Αντί για αυτούς συναντάμε μαίες σε μεγάλο αριθμό. Οι περισσότερες κινούνται στα όρια της αγυρτείας, ενώ μερικές απ' αυτές διαθέτουν αξιόλογη θεωρητική και πρακτική εξάσκηση κι έχουν στη διάθεσή τους και ανάλογα εγχειρίδια, κυρίως περιλήψεις πιο μεγάλων συγγραμμάτων γυναικολογίας. Υπήρχαν βέβαια κι οι μαίες, που κύριο έργο τους ήταν οι αμβλώσεις. Όταν, όμως, τις ανακάλυπταν, δέχονταν τις αυστηρές κυρώσεις του νόμου, που ήταν αμείλικτος.
ΤΟ ΙΑΤΡΕΙΟ
Ο χώρος, όπου ο ιατρός ασκούσε το επάγγελμά του, μας είναι αρκετά γνωστός, χάρη στο συνδυασμό γραπτών μαρτυριών και αρχαιολογικών ευρημάτων. Το σπίτι ενός γιατρού, που ήρθε στο φως με τις ανασκαφές τής Πομπηίας, μας επιτρέπει να τον παρακολουθήσουμε σε όλες τις στιγμές της καθημερινής του ζωής. Κατ’ αρχήν υπάρχουν οι χώροι, που προορίζονται για ιδιωτική χρήση του γιατρού: τραπεζαρίες, κουζίνα, αρχείο, ή βιβλιοθήκη, υπνοδωμάτια κι επιπλέον το θυρωρείο κι η ταράτσα με τη σκάλα της. Όλοι οι χώροι βρίσκονται γύρω απ' το άτριο. Το ιατρείο του επικοινωνεί αφενός με το δρόμο κι αφετέρου με το άτριο. Εδώ περνούσε ο γιατρός τις περισσότερες ώρες της μέρας του και δεχόταν τους πελάτες του. Μετά το ιατρείο, τον επισκέπτονταν ασθενείς κατ’ οίκον ή τον καλούσαν για επείγονται περιστατικά.
Όποτε έβγαινε από το ιατρείο του για επισκέψεις, ο γιατρός είχε μαζί του ένα κιβώτιο γεμάτο εργαλεία και συνοδευόταν από μικρό ή μεγάλο αριθμό μαθητών. Οι φημισμένοι δάσκαλοι, αλλά κι οι ιατροί που ήθελαν να δημιουργήσουν μεγαλύτερη αίγλη για τον εαυτό τους, σε σύγκριση ιδίως με τους συναδέλφους τους, συνοδεύονταν από απίθανο αριθμό μαθητών. Ο Μαρτιάλης δεν χάνει την ευκαιρία να τους σατιρίσει: «Ήμουν άρρωστος. Και τότε συ, Σίμακε, ήρθες ξαφνικά να με επισκεφτείς με μια ακολουθία 100 τουλάχιστον βοηθών. Με ψηλάφισαν 100 τουλάχιστον χέρια παγωμένα από το βορρά κι έτσι ενώ πριν δεν είχα πυρετό, τώρα έχω».
Αλλά τι είχε το κιβώτιο; Από τα κοχλιάρια για τις αλοιφές ως τις παλέτες για το μασάζ, από τα νυστέρια ως τα ξυράφια, από τις αιμοστατικές λαβίδες μέχρι τις πένσες για τις εξαγωγές των δοντιών, καθώς και πιο πολύπλοκα εργαλεία, όπως τα απαγωγά, με τα οποία κρατούσαν ανοικτά τα τραύματα. Σώζεται μια πλούσια συλλογή χειρουργικών εργαλείων, μερικά από τα οποία δεν διαφέρουν σχεδόν καθόλου απ’ τα αντίστοιχα σημερινά. Άλλωστε η εξωτερική εμφάνιση των εργαλείων θα πρέπει να εντυπωσίαζε αρκετά τον ασθενή, όπως και η διακόσμηση της εργαλειοθήκης. Ένα ωραίο κιβώτιο κι ωραία εργαλεία προκαλούσαν στον ασθενή την ίδια εντύπωση που και σήμερα προκαλούν τα ιατρεία, που είναι γεμάτα από μηχανικές συσκευές που λαμποκοπούν.
ΟΙ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΑΜΟΙΒΕΣ
Στην αρχή ξέρουμε ότι ήταν εξευτελιστικές. Τον 1ο μ.Χ. αιώνα η επίσκεψη πληρωνόταν 2 δρχ. Αργότερα όμως οι αμοιβές αυξήθηκαν και πολλοί από τους καλύτερους επαγγελματίες έγιναν εκατομμυριούχοι. Ξέρουμε ότι τον καιρό τού Κλαύδιου,[5] ο ιατρός Στερτίνιος κέρδιζε 3.500 Ευρώ το χρόνο και ότι ο αδελφός του Γάϊος Στερτίνιος Ξενοφών άφησε μετά το θάνατό του μια κληρονομιά 320.000 σημερινών Ευρώ.
Παρά το γεγονός, άλλωστε, ότι ο Βαλεντινιανός (4ος μ.Χ. αιών) επέβαλε στους κρατικούς ιατρούς να εξετάζουν δωρεάν τους απόρους, ο ιατρός κέρδιζε τόσα απ’ τους πλούσιους πελάτες του, ώστε μπορούσε, περιορίζοντας την επαγγελματική του δραστηριότητα, να διαθέτει αρκετό χρόνο για σπουδή και μελέτη.
[1] Lucius Annaeus Seneca (4 π.Χ-65 μ.Χ.), Λατίνος φιλόσοφος, πολιτικός και συγγραφέας. Από τις πιο σημαντικές πνευματικές μορφές του ρωμαϊκού κόσμου του 1ου αιώνα μ.Χ.[2] Υπήρξε προσωπικός ιατρός και έμπιστος του Κικέρωνα, του Κράσου, του Αντωνίου κι άλλων διακεκριμένων Ρωμαίων.[3] Περιείχαν σκοπολαμίνη και άλλα αλκαλοειδή.[4] Marcus Tullius Cicero (106-43 π.Χ.), Ρωμαίος ρήτορας, συγγραφέας και πολιτικός.[5] Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus, Ρωμαίος αυτοκράτορας (41-54 μ.Χ.). Ανιψιός του Τιβέριου, θείος και διάδοχος του Καλιγούλα.
Όπως σημειώναμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, πριν εισαχθεί η ελληνική ιατρική στη Ρώμη, δεν υπήρχε ιατρική παράδοση. Ιατρική ήταν «η επιστήμη μερικών βοτάνων με αιμοστατικές ή ουλοποιητικές ιδιότητες», βεβαιώνει ο Σενέκας[1] στην 95η επιστολή του προς το νεαρό φίλο του Λουκίλιο. Ο ασθενής έκανε μόνος του τη θεραπεία, καταφεύγοντας στα πατροπαράδοτα γιατροσόφια της λαϊκής ιατρικής.
Με την εμφάνιση του Ασκληπιάδη, η θεραπευτική κάνει τεράστιες προόδους. Όπως γράψαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ο Ασκληπιάδης είχε διατυπώσει τη θεωρία των πόρων και ερμήνευε τη νόσο σαν αποτέλεσμα της διακοπής της ροής των ατόμων μέσα απ’ αυτούς. Για να αποκαταστήσει τη διαβατότητά τους, πρότεινε μια σειρά πολύπλοκων θεραπευτικών μέτρων (που βασικά αποτελούντο από σωματικές ασκήσεις) και ένα εξισορροπημένο διαιτητικό σύστημα. Χάρις στα μέτρα αυτά, ο Ασκληπιάδης πετύχαινε καταπληκτικές θεραπείες, στις οποίες και οφείλει την εξαιρετική του φήμη. Ο ρόλος του ως θεραπευτή ενισχυόταν κι από άλλους παράγοντες: την εξαιρετική προσωπικότητά του, ικανή να ασκεί μεγάλη δύναμη υποβολής στον ασθενή και τις υψηλές του σχέσεις.[2] Ο Ασκληπιάδης συμβούλευε κυρίως, λογική κατανομή τού χρόνου εργασίας κι ανάπαυσης, σε συνδυασμό με σωματικές ασκήσεις, λουτρά και μαλάξεις, καθώς κι ένα καλό διαιτολόγιο. Με τέτοια αγωγή αποκτούσε ευκολότερα τη συνεργασία των ασθενών του, σε αντίθεση με τους γιατρούς που, στο όνομα δήθεν της ιπποκρατικής διδασκαλίας, τυραννούσαν τους πελάτες τους με καθαρτικά, εμετικά κι αφαιμάξεις. Ασφαλώς όμως η θεραπευτική τού Ασκληπιάδη δεν κατευθυνόταν από θεωρητικούς και μόνο λόγους, αλλά και από μια μεγάλη δόση θεραπευτικής εμπειρίας, την οποία ερμήνευε και εφάρμοζε με ευφυή τρόπο.
Τη θεραπευτική τους εμπειρία αξιοποιούσαν κι άλλοι διακεκριμένοι Έλληνες ιατροί τής Ρώμης, όπως ο Αθηναίος και ο Αγαθίνος. Ο Αγαθίνος, μάλιστα, μετά τη δυσάρεστη εμπειρία της εφαρμογής των θερμών λουτρών στην ασθένεια του γιου του, είχε κηρύξει απηνή πόλεμο εναντίον τους.
Κοντά στις θεραπείες αυτές σύντομα προστέθηκε και η λουτροθεραπεία με μεταλλικά ύδατα. Εισηγητής της υπήρξε ο Έλληνας Αρχιγένης, μαθητής του Αγαθίνου, «εκλεκτικός», που διέπρεψε στη Ρώμη επί Τραϊανού (τέλος 1ου – αρχές 2ου μ.Χ. αιώνα). Αυτός συνιστούσε λουτροθεραπείες σε πηγές θειούχες, σιδηρούχες και οξυανθρακούχες, με θαυμάσια αποτελέσματα.
Κοντά στις παθολογικές θεραπείες, σημαντικές προόδους παρουσίασε κι η χειρουργική, οφειλόμενες στις βαθιές κι ακριβείς ανατομικές γνώσεις που είχαν θέσει στη διάθεση τού ιατρικού κόσμου οι Αλεξανδρινοί. Την εποχή εκείνη εφαρμοζόταν μια πρωτόγονη, αλλά αρκετά αποτελεσματική μορφή νάρκωσης. Πρόκειται για το ναρκωτικό σπόγγο, που ποτισμένο με φυτικούς χυμούς, γνωστούς εκ πείρας για τις ναρκωτικές τους ιδιότητες,[3] τον τοποθετούσαν στο στόμα ή τη μύτη τού ασθενούς και προκαλούσε ύπνο. Επί πλέον οι χειρουργοί μπορούσαν να σταματήσουν μια αιμορραγία (περιδένοντας το αγγείο που αιμορραγούσε), να κάνουν έναν ακρωτηριασμό, αφαίρεση όγκου του μαστού, εκτομές τμημάτων οστών κλπ.
ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ
Τη διάκριση των ιατρών σε ειδικότητες συναντάμε για πρώτη φορά στην αιγυπτιακή ιατρική. Στη ρωμαϊκή, όμως, περίοδο οι ειδικότητες φτάνουν σε τόσο μεγάλο αριθμό, που προκαλούν τα ειρωνικά σχόλια ποιητών και θεατρικών συγγραφέων, όπως και στην εποχή μας το ίδιο θέμα αποτελεί ανεξάντλητη πηγή των ευθυμογράφων. Ενώ τον καιρό τού Κικέρωνα[4], σύμφωνα με τα λεγόμενά του, υπήρχαν παθολόγοι, χειρουργοί κι οφθαλμίατροι, στις ημέρες τού ποιητή Μαρτιάλη (2ο ήμισυ του 1ου μ.Χ. αιώνα) είναι τόσες οι ιατρικές ειδικότητες, ώστε ο δηκτικός ποιητής να γράφει: «ο Κασέλιος βγάζει ή γιατρεύει τα άρρωστα δόντια. Αντίθετα εσύ, Ιγίνε, καις τις βλεφαρίδες που ερεθίζουν τα μάτια, ενώ ο Φάνιος θεραπεύει χωρίς τομή την πρόπτωση της σταφυλής, ο Έρως εξαλείφει τις επώδυνες ουλές των δούλων κι ο Ερμάς έχει τη φήμη του διακεκριμένου ιατρού των κηλών. Αλλά για πες μου, Γάλλε, υπάρχει κανείς να αναζωογονεί τον τσακισμένο από την κούραση;».
Δεν έλειπαν και οι ειδικοί για τις νευρικές παθήσεις, ο καλύτερος από τους οποίους ήταν ο Ασκληπιάδης. Φαίνεται όμως ότι λίγοι είχαν την ειδικότητα αυτή. Πώς να εξηγήσει κανείς την έντονη αυτή τάση προς εξειδίκευση; Δυστυχώς όχι πάντα απ' αγάπη για την εκτεταμένη μελέτη ενός περιορισμένου αντικειμένου, αλλά για τον αντίθετο ακριβώς λόγο: τον περιορισμό του χρόνου της απασχόλησης σ’ ένα επάγγελμα που, όπως φαίνεται, ήταν πολύ κερδοφόρο. Όλ' αυτά βέβαια, μέχρι την επιβολή της νομοθεσίας που ρύθμιζε το ιατρικό επάγγελμα.
ΟΙ ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΟΙ
Μες στις τόσες ειδικότητες υπήρχε και μια που την ασκούσαν με σοβαρότητα: η οφθαλμολογία. Από τους τότε οφθαλμίατρους σώζονται πλούσια τεκμήρια. Πρόκειται για 230 περίπου σφραγίδες, μικρά πλακίδια παραλληλεπίπεδα, με αποστρογγυλευμένες γωνίες, καμωμένα από σκληρή πέτρα (οφίτη, νεφρίτη κ.ά.). Στις 4 μικρότερες επιφάνειες του παραλληλεπιπέδου ήταν χαραγμένο το όνομα του ιατρού, ενός κολλυρίου και κάποτε οδηγίες για τη χρήση του. Τη σφραγίδα αυτή αποτύπωνε ο οφθαλμίατρος πάνω στα κολλύρια, που παρασκευάζονταν υπό στερεά μορφή.
Τέτοιες σφραγίδες βρέθηκαν κυρίως στις βόρειες και ΒΔ επαρχίες της αυτοκρατορίας κι έχουν χαραγμένα κυρίως μόνο ρωμαϊκά ονόματα. Απ’ τα ευρήματα αυτά συνάγεται ότι η οφθαλμολογία είχε ευρεία διάδοση μεταξύ των Ρωμαίων ιατρών, ενώ απ' το γεγονός ότι οι σφραγίδες βρέθηκαν κατά κανόνα στην επαρχία, δημιουργούνται δικαιολογημένες υποψίες ότι μόνο εκεί ήταν το έδαφος πρόσφορο για τέτοιες θεραπείες. Ίσως όμως και να πρόκειται για φάρμακα τοπικής κυκλοφορίας. Φαίνεται όμως, ότι οι οφθαλμίατροι απολάμβαναν ιδιαίτερα μεγάλη εκτίμηση στο ρωμαϊκό κόσμο.
Η ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ
Παρά την ύπαρξη περίφημων συγγραμμάτων, όπως εκείνο τού Σωρανού, δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη γυναικολόγων, όπως τους εννοούμε σήμερα. Αντί για αυτούς συναντάμε μαίες σε μεγάλο αριθμό. Οι περισσότερες κινούνται στα όρια της αγυρτείας, ενώ μερικές απ' αυτές διαθέτουν αξιόλογη θεωρητική και πρακτική εξάσκηση κι έχουν στη διάθεσή τους και ανάλογα εγχειρίδια, κυρίως περιλήψεις πιο μεγάλων συγγραμμάτων γυναικολογίας. Υπήρχαν βέβαια κι οι μαίες, που κύριο έργο τους ήταν οι αμβλώσεις. Όταν, όμως, τις ανακάλυπταν, δέχονταν τις αυστηρές κυρώσεις του νόμου, που ήταν αμείλικτος.
ΤΟ ΙΑΤΡΕΙΟ
Ο χώρος, όπου ο ιατρός ασκούσε το επάγγελμά του, μας είναι αρκετά γνωστός, χάρη στο συνδυασμό γραπτών μαρτυριών και αρχαιολογικών ευρημάτων. Το σπίτι ενός γιατρού, που ήρθε στο φως με τις ανασκαφές τής Πομπηίας, μας επιτρέπει να τον παρακολουθήσουμε σε όλες τις στιγμές της καθημερινής του ζωής. Κατ’ αρχήν υπάρχουν οι χώροι, που προορίζονται για ιδιωτική χρήση του γιατρού: τραπεζαρίες, κουζίνα, αρχείο, ή βιβλιοθήκη, υπνοδωμάτια κι επιπλέον το θυρωρείο κι η ταράτσα με τη σκάλα της. Όλοι οι χώροι βρίσκονται γύρω απ' το άτριο. Το ιατρείο του επικοινωνεί αφενός με το δρόμο κι αφετέρου με το άτριο. Εδώ περνούσε ο γιατρός τις περισσότερες ώρες της μέρας του και δεχόταν τους πελάτες του. Μετά το ιατρείο, τον επισκέπτονταν ασθενείς κατ’ οίκον ή τον καλούσαν για επείγονται περιστατικά.
Όποτε έβγαινε από το ιατρείο του για επισκέψεις, ο γιατρός είχε μαζί του ένα κιβώτιο γεμάτο εργαλεία και συνοδευόταν από μικρό ή μεγάλο αριθμό μαθητών. Οι φημισμένοι δάσκαλοι, αλλά κι οι ιατροί που ήθελαν να δημιουργήσουν μεγαλύτερη αίγλη για τον εαυτό τους, σε σύγκριση ιδίως με τους συναδέλφους τους, συνοδεύονταν από απίθανο αριθμό μαθητών. Ο Μαρτιάλης δεν χάνει την ευκαιρία να τους σατιρίσει: «Ήμουν άρρωστος. Και τότε συ, Σίμακε, ήρθες ξαφνικά να με επισκεφτείς με μια ακολουθία 100 τουλάχιστον βοηθών. Με ψηλάφισαν 100 τουλάχιστον χέρια παγωμένα από το βορρά κι έτσι ενώ πριν δεν είχα πυρετό, τώρα έχω».
Αλλά τι είχε το κιβώτιο; Από τα κοχλιάρια για τις αλοιφές ως τις παλέτες για το μασάζ, από τα νυστέρια ως τα ξυράφια, από τις αιμοστατικές λαβίδες μέχρι τις πένσες για τις εξαγωγές των δοντιών, καθώς και πιο πολύπλοκα εργαλεία, όπως τα απαγωγά, με τα οποία κρατούσαν ανοικτά τα τραύματα. Σώζεται μια πλούσια συλλογή χειρουργικών εργαλείων, μερικά από τα οποία δεν διαφέρουν σχεδόν καθόλου απ’ τα αντίστοιχα σημερινά. Άλλωστε η εξωτερική εμφάνιση των εργαλείων θα πρέπει να εντυπωσίαζε αρκετά τον ασθενή, όπως και η διακόσμηση της εργαλειοθήκης. Ένα ωραίο κιβώτιο κι ωραία εργαλεία προκαλούσαν στον ασθενή την ίδια εντύπωση που και σήμερα προκαλούν τα ιατρεία, που είναι γεμάτα από μηχανικές συσκευές που λαμποκοπούν.
ΟΙ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΑΜΟΙΒΕΣ
Στην αρχή ξέρουμε ότι ήταν εξευτελιστικές. Τον 1ο μ.Χ. αιώνα η επίσκεψη πληρωνόταν 2 δρχ. Αργότερα όμως οι αμοιβές αυξήθηκαν και πολλοί από τους καλύτερους επαγγελματίες έγιναν εκατομμυριούχοι. Ξέρουμε ότι τον καιρό τού Κλαύδιου,[5] ο ιατρός Στερτίνιος κέρδιζε 3.500 Ευρώ το χρόνο και ότι ο αδελφός του Γάϊος Στερτίνιος Ξενοφών άφησε μετά το θάνατό του μια κληρονομιά 320.000 σημερινών Ευρώ.
Παρά το γεγονός, άλλωστε, ότι ο Βαλεντινιανός (4ος μ.Χ. αιών) επέβαλε στους κρατικούς ιατρούς να εξετάζουν δωρεάν τους απόρους, ο ιατρός κέρδιζε τόσα απ’ τους πλούσιους πελάτες του, ώστε μπορούσε, περιορίζοντας την επαγγελματική του δραστηριότητα, να διαθέτει αρκετό χρόνο για σπουδή και μελέτη.
[1] Lucius Annaeus Seneca (4 π.Χ-65 μ.Χ.), Λατίνος φιλόσοφος, πολιτικός και συγγραφέας. Από τις πιο σημαντικές πνευματικές μορφές του ρωμαϊκού κόσμου του 1ου αιώνα μ.Χ.[2] Υπήρξε προσωπικός ιατρός και έμπιστος του Κικέρωνα, του Κράσου, του Αντωνίου κι άλλων διακεκριμένων Ρωμαίων.[3] Περιείχαν σκοπολαμίνη και άλλα αλκαλοειδή.[4] Marcus Tullius Cicero (106-43 π.Χ.), Ρωμαίος ρήτορας, συγγραφέας και πολιτικός.[5] Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus, Ρωμαίος αυτοκράτορας (41-54 μ.Χ.). Ανιψιός του Τιβέριου, θείος και διάδοχος του Καλιγούλα.
.bmp)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου