Ο Σπαλαντσάνι δεν έμεινε ευχαριστημένος από το πείραμα που έκανε για να ελέγξει τις απόψεις του Νήνταμ. Παίρνει λοιπόν στους συλλογισμούς του τη θέση του αντιπάλου και υποβάλλει στον εαυτό του τις πιθανές αντιρρήσεις του. Μήπως με την επίδραση της φωτιάς ο αέρας παύει να διασπά τα μόρια της ύλης και να τα προετοιμάζει στο να αποκτήσουν ζωή; Έτσι λοιπόν επαναλαμβάνει τα πειράματά του και μελετά ατέλειωτες ώρες στο μικροσκόπιο. Η επαλήθευση των πειραμάτων φαίνεται να δικαιώνει τα αρχικά του συμπεράσματα, πράγμα που ο Σπαλαντσάνι εκφράζει με τη γνώριμή μας φρασεολογία του Ρέντι, όταν αυτός επαναλάμβανε τα πειράματα του Κίρχερ. Άλλωστε το ίδιο πνεύμα, το πνεύμα του Γαλιλαίου ήταν εκείνο που κατεύθυνε το έργο του Σπαλαντσάνι, όπως και του Ρέντι.
Όμως, ούτε τα νέα του συμπεράσματα τον ικανοποιούν. Θέλει να ξεκαθαρίσει τελείως το ρόλο του αέρα. Και βεβαιώνεται ότι όσο κι αν βραστούν τα εγχύματα, αρκεί να υπάρξει μια μικρή δίοδος για τον εξωτερικό αέρα για να εμφανιστούν τα εγχυματόζωα. Αυτό συνέβαινε ακόμα κι όταν το οργανικό υλικό που χρησιμοποιούσε για την παρασκευή των εγχυμάτων είχε προηγουμένως καεί, πολτοποιηθεί, απανθρακωθεί.
Με το πείραμα αυτό καταρριπτόταν η ερμηνεία που έδινε ο Νήνταμ στην έκβαση των πρώτων πειραμάτων του Σπαλαντσάνι, ότι δηλαδή καταστρεφόταν με την υψηλή θερμοκρασία η «βλαστική δύναμη» των εγχυματοζώων. Με τους απανθρακωμένους σπόρους, που χρησιμοποιούσε ο Σπαλαντσάνι για τη παρασκευή του εγχύματος, δε θα έπρεπε να παρουσιαστεί ούτε ένα εγχυματόζωο. Κι όμως το έγχυμα γέμισε από τα μικροσκοπικά αυτά πλάσματα. Συνεπώς, συμπέρανε ο Σπαλαντσάνι, τα εγχυματόζωα δεν πρέπει να παράγονται από τη σήψη της οργανικής ουσίας, από την οποία παρασκευάζεται το έγχυμα. Επομένως και η «βλαστική δύναμη», για την καταστροφή της οποίας διαμαρτυρόταν ο Νήνταμ, δεν ήταν παρά γέννημα της φαντασίας του. Τα συμπεράσματα αυτά εκθέτει ο Σπαλαντσάνι στα «Φυλλάδια φυσικής των ζώων και των φυτών» (Μοδένα, 1776).
Τα δημοσιεύματα αυτά γεμίζουν χαρά έναν άλλο φανατικό πολέμιο της αυτόματης γένεσης, τον Σαρλ Μπονέ (1720-1793), που θα γράψει στον Σπαλαντσάνι: «ο καημένος ο Νήνταμ έχει τώρα πια κονιορτοποιηθεί κι άλλα τόσα μπορεί να πει κανείς για το φίλο του Μπιφόν». Και πιο κάτω προσθέτει με αρκετή χαιρεκακία: «Μου φαίνεται ότι τον κάνατε σκόνη και ύστερα τον βάλατε να βράζει στις φιάλες σας». Πρέπει να σημειωθεί ότι οι φιάλες του Σπαλαντσάνι υπήρξαν οι πρόγονοι της κονσερβοποιίας τροφίμων: ο Παστέρ όριζε τις κονσέρβες, αστειευόμενος, ως «φιάλες Σπαλαντσάνι, εφαρμοσμένες στην οικιακή οικονομία».
Τα πειράματα του Σπαλαντσάνι, παρόλο που για μας σήμερα αφήνουν ανοιχτά σοβαρότερα προβλήματα γύρω από τη γένεση των μικροβίων, αποτελούν μια σοβαρή απόδειξη του τι μπορεί να προσφέρει η πειραματική μέθοδος στην επιστήμη. Βέβαια η νοοτροπία της εποχής του και τα περιορισμένα μέσα που βρίσκονταν στη διάθεσή του, αποτέλεσαν εμπόδια για την προώθηση των ερευνών του και δεν του επέτρεψαν την αναγνώριση ορισμένων σφαλμάτων στη διάταξη των πειραμάτων του και στα συμπεράσματά του. Όμως, αν και δεν είχε συγκεντρώσει ό,τι θα μπορούσε, έστω για την εποχή του, από τον κριτικό έλεγχο της θεωρίας της αυτόματης γένεσης, παρόλα αυτά είχε πετύχει κάτι σημαντικό. Με τα πειράματά του είχε ανοίξει το δρόμο στον Παστέρ, που επεκτείνοντας την αντίληψη ότι κάθε ζωντανό πλάσμα παράγεται από ένα άλλο όμοιό του στα μικρόβια, συνέτριψε την αρχαία ιατρική αντίληψη για την αυτόματη γένεση των ασθενειών, προσφέροντας στην ιατρική επιστήμη τη θαυμάσια εκείνη ώθηση, που τους καρπούς της απολαμβάνουμε σήμερα.
ΑΛΛΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ
Εγκαταλείποντας τη μελέτη των πρωτόζωων, ο Σπαλαντσάνι αφιερώθηκε στη συνέχεια στο πρόβλημα της γονιμοποίησης. Στον τομέα αυτόν εκτέλεσε μνημειώδη πειράματα σε βατράχους που απέδειξαν ότι για τη γονιμοποίηση είναι απαραίτητη η επαφή του σπέρματος με τα ωάρια. Έτσι καταπολεμούσε την παραδοσιακή αντίληψη ότι τα ωάρια γονιμοποιούνταν από τη «σπερματική αύρα» που μεταδιδόταν μέσω του αέρα! Αυτό που εκπλήσσει όμως εδώ είναι πώς ένα τέτοιο πνεύμα, όπως ο Σπαλαντσάνι, ο πρώτος που πραγματοποίησε τεχνητή γονιμοποίηση στο σκύλο, δε συνέλαβε τη σημασία των σπερματοζωαρίων, που τα θεωρούσε κάτι ανάλογο με τα εγχυματόζωα. Και οι μεγαλοφυΐες, όπως όλοι οι άνθρωποι, έχουν τα όριά τους και παρουσιάζουν τα κενά τους.
Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΛΩΝ
Το πρόβλημα της γένεσης δεν υπήρξε το μόνο από τα ενδιαφέροντα του Σπαλαντσάνι. Είχαν τότε μεσολαβήσει τα πειράματα του Τρέμπλεϊ με τις θαλάσσιες ύδρες. Ο Σπαλαντσάνι έκανε επαλήθευση των πειραμάτων αυτών, επαναλαμβάνοντάς τα ο ίδιος, αλλά και τα προώθησε μέχρι του σημείου να αποκεφαλίσει λείμακες (γυμνοσάλιαγκες) και προς μεγάλη του έκπληξη να παρατηρήσει αναγέννηση της κομμένης κεφαλής!
Και όχι μόνον αυτό. Παρατήρησε ότι το σκουλήκι του γλυκού νερού, μπορούσε να δώσει από το καθένα από τα πολυάριθμα τεμάχια στα οποία μπορούσε να διαιρεθεί, ένα ανεξάρτητο ζώο όπως το αρχικό. Τέλος παρατήρησε ότι η σαλαμάνδρα, όχι μόνο δεν ήταν δηλητηριώδες ζώο που μπορούσε να ζήσει περνώντας μέσα από τις φλόγες, αλλά ότι διέθετε ιδιότητες τόσο θαυμαστές που καμιά φαντασία δεν είχε μπορέσει να συλλάβει: ήταν σε θέση να αναγεννήσει τα κομμένα πόδια της και την ουρά της, ακόμα και τις ακρωτηριασμένες σιαγόνες της!
Τέτοια αποτελέσματα είναι που ενθουσίασαν τον Βολταίρο σε σημείο ώστε να επιδοθεί με μανία στο διασκεδαστικό πείραμα του αποκεφαλισμού γυμνοσαλιάγκων και στην παρακολούθηση της αναγέννησής των κεφαλιών τους. Ο Βολταίρος περισσότερο οξύ πνεύμα, παρά διάνοια με βάθος, παρακολουθούσε με πολύ ενδιαφέρον κάθε επιστημονική πρόοδο.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ
Είδαμε ότι ο Μαλπίγγι, ξεκινώντας από την ανακάλυψη του Ουίλιαμ Χάρβεϊ κατόρθωσε να αποδείξει την κυκλοφορία του αίματος στα τριχοειδή αγγεία των πνευμόνων των βατράχων. Οι επιβεβαιώσεις όμως της μεγαλοφυούς σύλληψης του Άγγλου ιατρού, ακολούθησαν η μία την άλλη. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και τις παρατηρήσεις του Λέβενχουκ στην κυκλοφορία του αίματος της σαύρας.
Ο Σπαλαντσάνι δεν μπορούσε να μην ενδιαφερθεί και για το πρόβλημα αυτό. Και ξεπέρασε στο πειραματικό πεδίο όλους τους προηγούμενούς του. Κατόρθωσε να παρατηρήσει τη δίοδο του αίματος από τις αρτηρίες στις φλέβες διαμέσου των τριχοειδών στα θερμόαιμα ζώα και συγκεκριμένα στο έμβρυο της κότας.
Ο Σπαλαντσάνι έδωσε μεγάλη σημασία στην παρατήρηση αυτή. Οι σύγχρονοι όμως ερευνητές αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στις παρατηρήσεις του για τη μηχανική της κυκλοφορίας, δηλαδή για τη λειτουργία της καρδιάς και την ελαστικότητα των αρτηριών.
Παράλληλα με τις έρευνες αυτές, ο Σπαλαντσάνι ασχολήθηκε στον τομέα της φυσιολογίας με τη λειτουργία της αναπνοής, αποδεικνύοντας ότι αυτή γίνεται και διαμέσου του δέρματος στα αμφίβια. Στη συνέχεια, επιβεβαίωσε κατά θαυμαστό τρόπο τη θεωρία του Λαγκράνζ ότι και οι ιστοί του σώματος έχουν την εσωτερική τους αναπνοή. Και ακολουθούν τα πειράματα πάνω στην πέψη. Ο Σπαλαντσάνι αρχικά επιβεβαίωσε τις πρώτες υποθέσεις του Ρεωμύρου ότι η πέψη δεν είναι μηχανικό, αλλά χημικό φαινόμενο. Επιπλέον όμως αναγνώρισε το γαστρικό υγρό ως τον κυριότερο παράγοντα, καθώς και τις διαφορές μεταξύ πέψης και ζύμωσης. Τέλος, υπήρξε ο πρώτος που πέτυχε πέψη «in vitro», δηλαδή έξω από το σώμα, μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα.
Εκτός από όλη αυτή την πολύπλευρη προσφορά στην επιστήμη της βιολογίας και της φυσιολογίας, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο Σπαλαντσάνι έδωσε με το έργο του τη μεγαλύτερη απόδειξη για την αξία και τη μοναδική χρησιμότητα της πειραματικής μεθόδου στην επιστήμη.
Όμως, ούτε τα νέα του συμπεράσματα τον ικανοποιούν. Θέλει να ξεκαθαρίσει τελείως το ρόλο του αέρα. Και βεβαιώνεται ότι όσο κι αν βραστούν τα εγχύματα, αρκεί να υπάρξει μια μικρή δίοδος για τον εξωτερικό αέρα για να εμφανιστούν τα εγχυματόζωα. Αυτό συνέβαινε ακόμα κι όταν το οργανικό υλικό που χρησιμοποιούσε για την παρασκευή των εγχυμάτων είχε προηγουμένως καεί, πολτοποιηθεί, απανθρακωθεί.
Με το πείραμα αυτό καταρριπτόταν η ερμηνεία που έδινε ο Νήνταμ στην έκβαση των πρώτων πειραμάτων του Σπαλαντσάνι, ότι δηλαδή καταστρεφόταν με την υψηλή θερμοκρασία η «βλαστική δύναμη» των εγχυματοζώων. Με τους απανθρακωμένους σπόρους, που χρησιμοποιούσε ο Σπαλαντσάνι για τη παρασκευή του εγχύματος, δε θα έπρεπε να παρουσιαστεί ούτε ένα εγχυματόζωο. Κι όμως το έγχυμα γέμισε από τα μικροσκοπικά αυτά πλάσματα. Συνεπώς, συμπέρανε ο Σπαλαντσάνι, τα εγχυματόζωα δεν πρέπει να παράγονται από τη σήψη της οργανικής ουσίας, από την οποία παρασκευάζεται το έγχυμα. Επομένως και η «βλαστική δύναμη», για την καταστροφή της οποίας διαμαρτυρόταν ο Νήνταμ, δεν ήταν παρά γέννημα της φαντασίας του. Τα συμπεράσματα αυτά εκθέτει ο Σπαλαντσάνι στα «Φυλλάδια φυσικής των ζώων και των φυτών» (Μοδένα, 1776).
Τα δημοσιεύματα αυτά γεμίζουν χαρά έναν άλλο φανατικό πολέμιο της αυτόματης γένεσης, τον Σαρλ Μπονέ (1720-1793), που θα γράψει στον Σπαλαντσάνι: «ο καημένος ο Νήνταμ έχει τώρα πια κονιορτοποιηθεί κι άλλα τόσα μπορεί να πει κανείς για το φίλο του Μπιφόν». Και πιο κάτω προσθέτει με αρκετή χαιρεκακία: «Μου φαίνεται ότι τον κάνατε σκόνη και ύστερα τον βάλατε να βράζει στις φιάλες σας». Πρέπει να σημειωθεί ότι οι φιάλες του Σπαλαντσάνι υπήρξαν οι πρόγονοι της κονσερβοποιίας τροφίμων: ο Παστέρ όριζε τις κονσέρβες, αστειευόμενος, ως «φιάλες Σπαλαντσάνι, εφαρμοσμένες στην οικιακή οικονομία».
Τα πειράματα του Σπαλαντσάνι, παρόλο που για μας σήμερα αφήνουν ανοιχτά σοβαρότερα προβλήματα γύρω από τη γένεση των μικροβίων, αποτελούν μια σοβαρή απόδειξη του τι μπορεί να προσφέρει η πειραματική μέθοδος στην επιστήμη. Βέβαια η νοοτροπία της εποχής του και τα περιορισμένα μέσα που βρίσκονταν στη διάθεσή του, αποτέλεσαν εμπόδια για την προώθηση των ερευνών του και δεν του επέτρεψαν την αναγνώριση ορισμένων σφαλμάτων στη διάταξη των πειραμάτων του και στα συμπεράσματά του. Όμως, αν και δεν είχε συγκεντρώσει ό,τι θα μπορούσε, έστω για την εποχή του, από τον κριτικό έλεγχο της θεωρίας της αυτόματης γένεσης, παρόλα αυτά είχε πετύχει κάτι σημαντικό. Με τα πειράματά του είχε ανοίξει το δρόμο στον Παστέρ, που επεκτείνοντας την αντίληψη ότι κάθε ζωντανό πλάσμα παράγεται από ένα άλλο όμοιό του στα μικρόβια, συνέτριψε την αρχαία ιατρική αντίληψη για την αυτόματη γένεση των ασθενειών, προσφέροντας στην ιατρική επιστήμη τη θαυμάσια εκείνη ώθηση, που τους καρπούς της απολαμβάνουμε σήμερα.
ΑΛΛΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ
Εγκαταλείποντας τη μελέτη των πρωτόζωων, ο Σπαλαντσάνι αφιερώθηκε στη συνέχεια στο πρόβλημα της γονιμοποίησης. Στον τομέα αυτόν εκτέλεσε μνημειώδη πειράματα σε βατράχους που απέδειξαν ότι για τη γονιμοποίηση είναι απαραίτητη η επαφή του σπέρματος με τα ωάρια. Έτσι καταπολεμούσε την παραδοσιακή αντίληψη ότι τα ωάρια γονιμοποιούνταν από τη «σπερματική αύρα» που μεταδιδόταν μέσω του αέρα! Αυτό που εκπλήσσει όμως εδώ είναι πώς ένα τέτοιο πνεύμα, όπως ο Σπαλαντσάνι, ο πρώτος που πραγματοποίησε τεχνητή γονιμοποίηση στο σκύλο, δε συνέλαβε τη σημασία των σπερματοζωαρίων, που τα θεωρούσε κάτι ανάλογο με τα εγχυματόζωα. Και οι μεγαλοφυΐες, όπως όλοι οι άνθρωποι, έχουν τα όριά τους και παρουσιάζουν τα κενά τους.
Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΜΕΛΩΝ
Το πρόβλημα της γένεσης δεν υπήρξε το μόνο από τα ενδιαφέροντα του Σπαλαντσάνι. Είχαν τότε μεσολαβήσει τα πειράματα του Τρέμπλεϊ με τις θαλάσσιες ύδρες. Ο Σπαλαντσάνι έκανε επαλήθευση των πειραμάτων αυτών, επαναλαμβάνοντάς τα ο ίδιος, αλλά και τα προώθησε μέχρι του σημείου να αποκεφαλίσει λείμακες (γυμνοσάλιαγκες) και προς μεγάλη του έκπληξη να παρατηρήσει αναγέννηση της κομμένης κεφαλής!
Και όχι μόνον αυτό. Παρατήρησε ότι το σκουλήκι του γλυκού νερού, μπορούσε να δώσει από το καθένα από τα πολυάριθμα τεμάχια στα οποία μπορούσε να διαιρεθεί, ένα ανεξάρτητο ζώο όπως το αρχικό. Τέλος παρατήρησε ότι η σαλαμάνδρα, όχι μόνο δεν ήταν δηλητηριώδες ζώο που μπορούσε να ζήσει περνώντας μέσα από τις φλόγες, αλλά ότι διέθετε ιδιότητες τόσο θαυμαστές που καμιά φαντασία δεν είχε μπορέσει να συλλάβει: ήταν σε θέση να αναγεννήσει τα κομμένα πόδια της και την ουρά της, ακόμα και τις ακρωτηριασμένες σιαγόνες της!
Τέτοια αποτελέσματα είναι που ενθουσίασαν τον Βολταίρο σε σημείο ώστε να επιδοθεί με μανία στο διασκεδαστικό πείραμα του αποκεφαλισμού γυμνοσαλιάγκων και στην παρακολούθηση της αναγέννησής των κεφαλιών τους. Ο Βολταίρος περισσότερο οξύ πνεύμα, παρά διάνοια με βάθος, παρακολουθούσε με πολύ ενδιαφέρον κάθε επιστημονική πρόοδο.
Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ
Είδαμε ότι ο Μαλπίγγι, ξεκινώντας από την ανακάλυψη του Ουίλιαμ Χάρβεϊ κατόρθωσε να αποδείξει την κυκλοφορία του αίματος στα τριχοειδή αγγεία των πνευμόνων των βατράχων. Οι επιβεβαιώσεις όμως της μεγαλοφυούς σύλληψης του Άγγλου ιατρού, ακολούθησαν η μία την άλλη. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και τις παρατηρήσεις του Λέβενχουκ στην κυκλοφορία του αίματος της σαύρας.
Ο Σπαλαντσάνι δεν μπορούσε να μην ενδιαφερθεί και για το πρόβλημα αυτό. Και ξεπέρασε στο πειραματικό πεδίο όλους τους προηγούμενούς του. Κατόρθωσε να παρατηρήσει τη δίοδο του αίματος από τις αρτηρίες στις φλέβες διαμέσου των τριχοειδών στα θερμόαιμα ζώα και συγκεκριμένα στο έμβρυο της κότας.
Ο Σπαλαντσάνι έδωσε μεγάλη σημασία στην παρατήρηση αυτή. Οι σύγχρονοι όμως ερευνητές αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία στις παρατηρήσεις του για τη μηχανική της κυκλοφορίας, δηλαδή για τη λειτουργία της καρδιάς και την ελαστικότητα των αρτηριών.
Παράλληλα με τις έρευνες αυτές, ο Σπαλαντσάνι ασχολήθηκε στον τομέα της φυσιολογίας με τη λειτουργία της αναπνοής, αποδεικνύοντας ότι αυτή γίνεται και διαμέσου του δέρματος στα αμφίβια. Στη συνέχεια, επιβεβαίωσε κατά θαυμαστό τρόπο τη θεωρία του Λαγκράνζ ότι και οι ιστοί του σώματος έχουν την εσωτερική τους αναπνοή. Και ακολουθούν τα πειράματα πάνω στην πέψη. Ο Σπαλαντσάνι αρχικά επιβεβαίωσε τις πρώτες υποθέσεις του Ρεωμύρου ότι η πέψη δεν είναι μηχανικό, αλλά χημικό φαινόμενο. Επιπλέον όμως αναγνώρισε το γαστρικό υγρό ως τον κυριότερο παράγοντα, καθώς και τις διαφορές μεταξύ πέψης και ζύμωσης. Τέλος, υπήρξε ο πρώτος που πέτυχε πέψη «in vitro», δηλαδή έξω από το σώμα, μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα.
Εκτός από όλη αυτή την πολύπλευρη προσφορά στην επιστήμη της βιολογίας και της φυσιολογίας, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο Σπαλαντσάνι έδωσε με το έργο του τη μεγαλύτερη απόδειξη για την αξία και τη μοναδική χρησιμότητα της πειραματικής μεθόδου στην επιστήμη.
.bmp)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου