Λουί Παστέρ (Louis Pasteur) [92]

Ο άνθρωπος, στον οποίον οφείλεται η επανάσταση στην ιατρική του 19ου αιώνα, δεν ήταν γιατρός. Ο άνθρωπος για τον οποίον είπαν ότι υπήρξε «ο πιο τέλειος που διάβηκε ποτέ το κατώφλι του βασιλείου της επιστήμης», γεννήθηκε στη Ντολ του Ιούρα στις 27 Δεκεμβρίου 1822. Ο πατέρας του ήταν βυρσοδέψης, παλιός λοχίας των ναπολεόντειων πολέμων.
Ο Λουί Παστέρ άρχισε την επιστημονική του σταδιοδρομία ως βοηθός χημικού στο εργαστήριο του Ζυλ Μπαλάρ. Σε ηλικία 26 ετών δημοσίευσε τις θεμελιώδεις εργασίες του για τους κρυστάλλους, δίνοντας τη λύση ενός αινίγματος που είχε διχάσει τους ορυκτολόγους της εποχής του: για ποιο λόγο δύο σώματα της ίδιας χημικής σύνθεσης, το τρυγικό και το παρατρυγικό οξύ, είχαν διαφορετικές οπτικές ιδιότητες. Ο Παστέρ συνδυάζοντας κρυσταλλογραφία, χημεία και οπτική απέδειξε τον απόλυτο παραλληλισμό μεταξύ της μορφής των κρυστάλλων, της σύστασης του μορίου τους και της επίδρασης στο επίπεδο του πολωμένου φωτός. Εξετάζοντας στο μικροσκόπιο τους κρυστάλλους του τρυγικού και του παρατρυγικού οξέως διαπίστωσε ότι διέθεταν έδρες όμοιες με εκείνες των κρυστάλλων του χαλαζία, αλλά ότι αυτές δεν είχαν και στις δυο ενώσεις τον ίδιο προσανατολισμό σε όλους τους κρυστάλλους. Έτσι, ενώ στο τρυγικό οξύ ο προσανατολισμός τους ήταν κοινός, οι έδρες των κρυστάλλων του παρατρυγικού οξέως στρέφονταν άλλες προς μια κι άλλες προς την αντίθετη ακριβώς διεύθυνση. Με βάση τις παρατηρήσεις αυτές ο Παστέρ οδηγήθηκε στη διατύπωση του ακόλουθου νόμου: «τα προϊόντα της ζωντανής ύλης είναι ενεργά υπό την επίδραση του πολωμένου φωτός, τα ανόργανα προϊόντα είναι ανενεργά». Με τις ανακαλύψεις αυτές του Παστέρ θεμελιώθηκε νέος κλάδος της χημείας: η στερεοχημεία.
Το 1857 ο Παστέρ ήταν κοσμήτορας της Σχολής των Φυσικών Επιστημών του νέου Πανεπιστημίου της Λίλ. Στην πόλη αυτή που είχε μεγάλα εργοστάσια παραγωγής οινοπνεύματος από κοκκινογούλια, οι ιδιοκτήτες των διυλιστηρίων θέτουν υπόψη του μερικά προβλήματα που τους απασχολούν: «Έχουμε δυσκολίες με τις ζυμώσεις, κύριε καθηγητά, χάνουμε κάθε μέρα χιλιάδες φράγκα». Ο Παστέρ πήρε μερικά δείγματα από τη γλοιώδη γκριζωπή ουσία που προκαλούσε τη ζύμωση του οινοπνεύματος, τα εξέτασε και ανακάλυψε ότι οφείλονταν σε ζωντανούς μικροοργανισμούς. Άραγε κάθε μικροοργανισμός προκαλεί διαφορετική ζύμωση; Ο Παστέρ συνέχισε τις έρευνές του. Η παλαιά διαμάχη για την «αυτόματη γένεση» αναζωπυρώθηκε. Ο Παστέρ την απέρριπτε ολοκληρωτικά: κάθε μικροοργανισμός προέρχεται από άλλο οργανισμό.
Το 1864 ανέλαβε ο Παστέρ να μελετήσει μια αρρώστια που προκαλούσε καταστροφές στις οινοβιομηχανίες του Ιούρα, κάνοντας το κρασί ξινό και δίνοντάς δυσάρεστη οσμή. Ο Παστέρ ανακάλυψε ότι η νόσος οφειλόταν σε παράσιτο που μπορούσε να καταστραφεί όταν το κρασί θερμαινόταν στους 60 βαθμούς. Η μέθοδος αυτή καθιερώθηκε αμέσως και είναι και σήμερα σε ευρεία χρήση, διαιωνίζοντας το όνομα του εφευρέτη της: είναι η παστερίωση.
Από τις έρευνές του γύρω από τις ζυμώσεις ο Παστέρ συνέλαβε την ιδέα: γιατί και οι μεταδοτικές νόσοι να μην οφείλονται σε μικροοργανισμούς; Το 1865 ξεσπά μια επιδημία στους μεταξοσκώληκες και απειλεί να αφανίσει τη γαλλική βιομηχανία της μέταξας. Ο μεταξοσκώληκας στάθηκε ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των ερευνών επί των ζυμώσεων και των ερευνών γύρω από τις μεταδοτικές νόσους. Με τη βοήθεια του μικροσκοπίου ο Παστέρ παρατηρεί για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης την παθογόνο δράση ενός μικροοργανισμού μέσα σ’ ένα ζωντανό οργανισμό. Η εργασία αυτή αποτέλεσε το προοίμιο των ερευνών για τις μεταδοτικές νόσους στα ανώτερα ζώα και τον άνθρωπο. Μεσολάβησαν όμως οι έρευνές του για τις αλλοιώσεις που υφίσταται η μπύρα, το κρασί και το ξύδι και μόνο το 1877 μπόρεσε να αρχίσει πειράματα σχετικά με τις μεταδοτικές νόσους.
Η πρώτη έρευνα αφορούσε τον άνθρακα, ασθένεια των προβάτων. Ο Παστέρ απέδειξε ότι ένας μικροοργανισμός που βρισκόταν στο αίμα του άρρωστου ζώου ήταν το αίτιο της νόσου. Από το 1878 αρχίζει να δημοσιεύει με τον Ρου και τον Τσάμπερλαντ εργασίες που έφεραν επανάσταση στις ιατρικές αντιλήψεις. Επρόκειτο για την ανακάλυψη του «σηπτικού δονακίου», ενός μικροβίου που προκαλούσε οστεομυελίτιδα, του στρεπτόκοκκου που προκαλούσε επιλόχειο πυρετό και της σημασίας των μικροβίων του εδάφους στην πρόκληση των νόσων, καθώς και για συμβουλές προς τους χειρουργούς και τις λεχώνες για την αποφυγή των μολύνσεων.
Κάθε ανακάλυψη του Παστέρ ήταν και μια νίκη. Ένα μέρος όμως της Ακαδημίας των Επιστημών και της Ιατρικής δεν εννοούσε να δεχθεί τις ανακαλύψεις του. Ο Παστέρ, όμως, εξακολουθούσε το έργο του, θέτοντας στον εαυτό του το ερώτημα κατά πόσο θα μπορούσαν οι ασθένειες των οποίων ανακάλυψε την αιτία να προληφθούν. Η σύλληψη της ιδέας αυτής με τις ανυπολόγιστες για την επιστήμη συνέπειες έγινε τυχαία. Στο εργαστήριο του Παστέρ μελετούσαν το μικρόβιο της χολέρας των ορνίθων. Όλες οι κότες που τους είχαν μεταδώσει το μικρόβιο ψόφησαν. Μια όμως από όλες, στην οποία είχε χορηγηθεί μικρόβιο, προερχόμενο από παλαιά καλλιέργεια, κατόρθωσε να επιζήσει κι όταν ύστερα από καιρό της έδωσαν νέα καλλιέργεια που θα ήταν για κάθε άλλη κότα θανατηφόρος, αυτή δεν παρουσίασε τίποτα. Η ιδέα του εμβολιασμού είχε γεννηθεί: ο Παστέρ είχε διαπιστώσει ότι η παλαίωση της καλλιέργειας του μικροβίου που γίνεται από το οξυγόνο του αέρα εξασθενεί τη λοιμογόνο δύναμη του μικροβίου, που από αιτία θανάτου μπορεί να μεταβληθεί τότε σε στοιχείο σωτηρίας. Επιπλέον, το εξασθενημένο μικρόβιο μεταδίδει στους απογόνους του το βαθμό της εξασθένησής του.
Ο Παστέρ θέλησε να εφαρμόσει την ανακάλυψή του στο μικρόβιο του άνθρακα. Πράγματι κατόρθωσε, υποβάλλοντας τις καλλιέργειες του μικροβίου σε υψηλή θερμοκρασία, να το εμποδίσει να παράγει σπόρους. Το εμβόλιο εναντίον του άνθρακα ήταν έτοιμο. Σε μια φάρμα κοντά στη Μελύν έκανε το πρώτο πείραμα στις 31 Μαΐου 1881. Από ένα κοπάδι 50 προβάτων, εμβολίασε τα 24 κατά του άνθρακα. Σε λίγες μέρες μόλυνε ολόκληρο το κοπάδι με μικρόβια άνθρακος: τα 24 εμβολιασμένα πρόβατα δεν αρρώστησαν, ενώ όλα τα άλλα ψόφησαν.
Μια έκρηξη ενθουσιασμού ξέσπασε σε ολόκληρη τη Γαλλία. Ο Παστέρ όμως δεν αναπαυόταν στις δάφνες του. Όπως είχε εξασθενήσει, έτσι ήθελε και να ενισχύσει τη λοιμογόνο δύναμη ενός μικροβίου. Από το 1881 οι θεωρίες του αποδεικνύονται εξαιρετικά γόνιμες. Οι αντιλήψεις που επικρατούσαν σε κάθε κλάδο της ιατρικής αναθεωρούνται ριζικά. Ο Παστέρ αντιμετωπίζει τώρα το πρόβλημα της λύσσας. Το 1880 ένας κτηνοτρόφος είχε φέρει στο εργαστήριό του δυο λυσσασμένους σκύλους. Αμέσως αποφάσισε να καλλιεργήσει τον άγνωστο παθογόνο παράγοντα. Τα πειράματά του εκτέλεσε σε εγκεφάλους κουνελιών. Έτσι άρχισε μια σειρά πυρετωδών πειραμάτων και ο άγνωστος ιός ύστερα από μια σειρά διαβάσεων από εγκεφάλους κουνελιών παρουσίασε το γνωστό πια φαινόμενο της εξασθένησης της λοιμογόνου του δύναμης. Ο Παστέρ, με απόλυτη πεποίθηση στην ορθότητα της μεθόδου του, αποφασίζει να την εφαρμόσει με την πρώτη ευκαιρία σε άνθρωπο. Η ευκαιρία ήλθε στις 6 Ιουλίου 1885. Ένα παιδάκι 9 χρονών από την Αλσατία, ο Γιόζεφ Μάιστερ, είχε δαγκωθεί από λυσσασμένο σκυλί. Ο Παστέρ το εμβολίασε με εγκέφαλο λυσσασμένου κουνελιού που είχε ξεραθεί στον αέρα επί δύο εβδομάδες. Ο εμβολιασμός συνεχίστηκε με δόσεις όλο και πιο πρόσφατου εμβολίου που στο τέλος προερχόταν από καλλιέργεια μιας μόνον ημέρας. Το παιδί σώθηκε. Ολόκληρος ο κόσμος έμεινε έκθαμβος.
Το 1888 εγκαινιάζεται το Ινστιτούτο Παστέρ, ιδρυμένο με συνεισφορά απ’ όλο τον κόσμο. Στην ίδρυσή του συνέβαλαν ο Τσάρος της Ρωσίας, ο Αυτοκράτορας της Βραζιλίας και ο Σουλτάνος της Τουρκίας. Το 1892, ημέρα της 70ης επετείου των γενεθλίων του, ο Παστέρ μπήκε με επευφημίες στο αμφιθέατρο της Ιατρικής Ακαδημίας στηριζόμενος στο μπράτσο του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Καρνό.Στις 28 Σεπτεμβρίου 1895 ο Λουί Παστέρ πέθανε στη Βιλνέβ λ’ Ετάν Σεν-ε-Ουάζ. Την ώρα του θανάτου του στο ένα χέρι κρατούσε τον Εσταυρωμένο και με το άλλο το χέρι της γυναίκας του.