Κάρλο Φορλανίνι - Φέρντιναντ Ζάουερμπρουχ [101]

Ο Κάρλο Φορλανίνι (Carlo Forlanini) γεννήθηκε στο Μιλάνο το 1847 από οικογένεια διανοούμενων. Τέλειωσε τις κλασικές του σπουδές στο Μιλάνο και στο Κόμο και σε ηλικία 19 ετών γράφτηκε στην ιατρική στην Παβία (Κολλέγιο Μπορρομέο).
Ήταν σπουδαστής του 4ου έτους όταν δημοσίευσε την πρώτη του πειραματική εργασία σε θέμα γενικής παθολογίας. Το 1870 ανακηρύχθηκε διδάκτορας με μια διατριβή του σε οφθαλμολογικό θέμα, οι εικόνες της οποίας ήταν σχεδιασμένες από τον ίδιο με ακρίβεια και καλλιτεχνική λεπτότητα. Αφού εργάστηκε για λίγο στην Οφθαλμολογική Κλινική της Παβίας, πήγε στο Μιλάνο ως βοηθός στο Οσπεντάλε Ματζόρε.
Από τα πρώτα τον απασχόλησε το θέμα της φυματίωσης, που τα χρόνια εκείνα ακριβώς είχε αποδειχθεί μεταδοτική χάρη στις εργασίες του Βιλλεμέν. Από τα προβλήματα της παθολογίας του αναπνευστικού συστήματος τον ενδιέφεραν κυρίως το πνευμονικό εμφύσημα, η ελαστική υφή του πνεύμονα και η ευαισθησία του στους λοιμώδεις παράγοντες. Επάνω σε τέτοιες μελέτες στήριξε τη θεωρία του για τον «τεχνητό πνευμοθώρακα».
Την εποχή εκείνη ακριβώς είχε ανακαλύψει ο Κοχ το μικρόβιο της φυματίωσης. Έπρεπε όμως να φτάσουμε το 1944 για την ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης για να μπορούμε να μιλήσουμε για θεραπεία της νόσου. Πρέπει συνεπώς να θεωρηθεί πρωτοποριακή η εργασία του «Συμβολή στη χειρουργική θεραπεία της πνευμονικής φυματίωσης. Πνευμονεκτομή; Τεχνητός πνευμοθώρακας;» Ας δούμε όμως συνοπτικά σε τι συνίσταται η θεωρία του.
Ο πνεύμονας είναι ένα ελαστικό όργανο που εκτείνεται κατά την εισπνευστική διαστολή του θωρακικού λοβού και μαζεύει, χάρη στην ελαστικότητά του, κατά τη φάση της εκπνοής που ακολουθεί. Η συσταλτική του όμως ικανότητα δεν εξαντλείται κατά την εκπνοή επειδή βρίσκεται μέσα στον κλειστό χώρο της κοιλότητας του υπεζωκότα, στον οποίον επικρατεί αρνητική πίεση, που κυμαίνεται ανάλογα με τη φάση της αναπνοής. Αν τώρα στον πνεύμονα που βρίσκεται υπό συνεχή τάση συμβεί ένα τραύμα από την επίδραση κάποιου εξωτερικού παράγοντα ή από μια λοίμωξη όπως η φυματίωση, το τραύμα αυτό που το περίγραμμά του υφίσταται την επίδραση ελκτικών δυνάμεων διευρύνεται και μεταβάλλεται σε σπήλαιο.
Από τη θεωρητική αυτή τοποθέτηση του Φορλανίνι ξεκινά η θεωρία του για τη θεραπευτική εφαρμογή του πνευμοθώρακα. Αν εισάγουμε αέρα στην κοιλότητα του υπεζωκότα, δηλαδή γύρω από τον πνεύμονα και του επιτρέψουμε έτσι να συσταλεί εξαντλώντας τη συσταλτική του ικανότητα, μπορούμε να τον κρατήσουμε ακίνητο, σε ανάπαυση, για όσο καιρό θα χρειαστούν οι ιαματικές δυνάμεις του οργανισμού να εξαλείψουν την εστία της φυματίωσης.
Το 1895, δεκατρία χρόνια μετά τη θεωρητική του θεμελίωση, ο Φορλανίνι εφάρμοσε τον πνευμοθώρακα που καταργεί τη λειτουργία του άρρωστου πνεύμονα, όσο και η εγχείρηση που απομακρύνει τον πνεύμονα, μπορούν να θεραπεύσουν τη νόσο. Φυσικά ο πνεύμονας που απομένει πρέπει να είναι σε θέση να επαρκέσει στις ανάγκες του οργανισμού. Ο πνευμοθώρακας είναι ευκολότερος σε εκτέλεση και επιτρέπει την επανάκτηση της λειτουργίας του άρρωστου πνεύμονα, μερικώς ή ολικώς.
Σύντομα η σχολή του Φορλανίνι απέκτησε παγκόσμια φήμη. Ο Εουτζένιο Μορέλλι, ο νεώτερος βοηθός του, ενθουσιώδης και μαχητικός, εξασφαλίζει τον θρίαμβο του Φορλανίνι στο Διεθνές Φυματιολογικό Συνέδριο της Ρώμης το 1912. Από τότε ο πνευμοθώρακας γίνεται μέσο σωτηρίας χιλιάδων φυματικών.
Η θεωρία του Φορλανίνι για τη γένεση της φυματίωσης αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του αγώνα κατά της νόσου, όσο κι αν αργότερα ξεπεράστηκε εν μέρει χάρη στην κατάκτηση βαθύτερων γνώσεων από την επιστήμη. Ο ίδιος, σαν επιστήμονας, κινήθηκε σε μεγάλο αριθμό τομέων έρευνας. Μερικά από τα θέματα αυτά ήταν: η θεραπεία των πλευρίτιδων, τα αίτια και η παθογένεια του πνευμονικού εμφυσήματος, η παθογένεια της αρτηριακής υπέρτασης, η θεραπευτική χρήση των εκχυλισμάτων των επινεφριδίων κλπ. Ως μέσο έρευνας χρησιμοποίησε και τον ίδιο τον εαυτό του (είχε περάσει πλευρίτιδα).
Ο Φορλανίνι τελειοποίησε επίσης τη συσκευή του Γερμανού Βάλντενμπουργκ (Friedrich Waldenburg) (1837-1881), που ήταν ένα κώδωνας για την παροχή αέρα υπό ελεγχόμενη πίεση, μακρινός πρόγονος των ανάλογων συσκευών που χρησιμοποιούνται σήμερα στην αναισθησιολογία. Το ίδιο και οι μελέτες του για τη θεραπεία με εισπνοές προηγούνται δεκάδες χρόνια της εισπνοθεραπείας της δικής μας εποχής με φάρμακα σε κατάσταση aerosol. Είναι ακόμα πρωτοπόρος στον τομέα της σπειρομετρίας.[1] Τι να πει όμως κανείς όταν ακόμα και στην εποχή του θριάμβου των αντιβιοτικών, στην εποχή μας, η «συμπτυξιοθεραπεία του πνεύμονα», όπως λέγεται η θεραπευτική με τον τεχνητό πνευμοθώρακα, δεν έχει χάσει τίποτα από την αξία της για τις περιπτώσεις εκείνες που παρά την εξόντωση των μικροβίων, οι πνευμονικές αλλοιώσεις δεν εννοούν να υποχωρήσουν; Στο σημείο αυτό ο Φορλανίνι σκεπτόταν προφητικά όταν έγραφε ότι «η θεραπεία που προτείνω ισχύει ανεξάρτητα από τον βάκιλο για τον λόγο ότι ο ιστός μπορεί να νοσήσει και ανεξάρτητα από αυτόν». Ακόμα υποστήριζε ότι «ο πνευμοθώρακας όχι μόνο θεραπεύει τη φυματίωση, αλλά αν εφαρμοστεί έγκαιρα εμποδίζει το σχηματισμό της».
Ο Φορλανίνι πέθανε το 1918. Από τότε μεσολάβησαν 50 και πλέον χρόνια, στο διάστημα των οποίων η φαρμακευτική θεραπεία της φυματίωσης πραγματοποίησε άλματα. Η τύχη όμως των φυματικών έγινε πολύ καλύτερη προτού ανακαλυφθούν τα αντιφυματικά αντιβιοτικά, από τον καιρό που η μέθοδος του Φορλανίνι έγινε κοινό κτήμα των φυματιολόγων.
Το επόμενο βήμα στη θεραπεία της φυματίωσης έγινε από τον Φέρντιναντ Ζάουερμπρουχ (Ferdinand Sauerbruch). Ο Ζάουερμπρουχ γεννήθηκε το 1875 στη Ρηνανία. Σε ηλικία 18 ετών γράφτηκε στο πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ. Το 1901 αναγορεύτηκε διδάκτορας της ιατρικής.
Για ένα διάστημα ο Ζάουερμπρουχ εργάστηκε στο Νοσοκομείο των Διακονισσών στο Κάσελ. Στη συνέχεια έγινε βοηθός στη Χειρουργική Κλινική του Έρφουρτ, όπου και αποφασίστηκε η τύχη του. Μια μέρα έφεραν στο νοσοκομείο κάποιον τραυματία. Τον είχε κτυπήσει με τα κέρατά του ένας ταύρος. Ο άνθρωπος ήταν κιόλας νεκρός και ο νεαρός χειρουργός προβαίνει στη νεκροτομία του. Διαπιστώνει τότε μια μικρή οπή στο θώρακά του και σκέπτεται ότι ο θάνατός του πρέπει να οφείλεται σε πνευμοθώρακα, δηλαδή στην είσοδο αέρα στη θωρακική κοιλότητα.
Μια τέτοια αιτία θανάτου ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Σε τέτοια τραύματα οι Έλληνες και αργότερα οι Ρωμαίοι χειρουργοί ανακάλυπταν τη διάνοιξη του υπεζωκότα τοποθετώντας εμπρός από το τραύμα μια μικρή φλόγα, ένα πούπουλο ή ένα κομματάκι βαμβάκι, από τις κινήσεις του οποίου έθεταν τη διάγνωσή τους. Δε γνώριζαν όμως κανένα τρόπο για την αντιμετώπιση του ανοικτού πνευμοθώρακα: ο θάνατος από ασφυξία λόγω σύμπτωσης των πνευμόνων ήταν αναπόφευκτος.
Ο Ζάουερμπρουχ έκανε τη σκέψη ότι αν ο θάνατος οφειλόταν στη διαφορά πίεσης μεταξύ εξωτερικού περιβάλλοντος και ενδοθωρακικού χώρου, η δυνατότητα επέμβασης στην κοιλότητα του θώρακος θα γινόταν δυνατή με την εξουδετέρωση της διαφοράς αυτής. Κατασκεύασε λοιπόν ένα είδος γυάλινου κυλίνδρου με οπές, που στηριζόταν σε δακτυλίους από γουταπέρκα. Με μια αντλία δημιουργείτο στο εσωτερικό του κυλίνδρου, κατά τη διάρκεια της επέμβασης, πίεση ανάλογη με εκείνη που επικρατούσε στο θώρακα.
Το πρώτο πείραμα έγινε σ’ ένα σκύλο μεσαίου μεγέθους. Ένας από τους βοηθούς, κρατώντας ένα σωλήνα στο στόμα του εισέπνεες τον αέρα του κυλίνδρου, ώσπου η πίεσή του να πέσει στο επιθυμητό σημείο. Τότε ο Ζάουερμπρουχ άνοιξε το θώρακα του σκύλου και από τα δύο πλάγια, έκανε την απαγωγή των πλευρών και ανάμεσά τους πρόβαλε ο ρόδινος πνευμονικός ιστός. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της χειρουργικής που ο ακάλυπτος πνεύμονας εκτελούσε τις ρυθμικές του αναπνευστικές κινήσεις μπροστά στα μάτια του χειρουργού. Το πείραμα είχε πετύχει. Ο θάλαμος αποσυμπίεσης, αυτός που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο, χαιρετίσθηκε ως επαναστατική χειρουργική ανακάλυψη.
Ύστερα από ορισμένες τροποποιήσεις και τελειοποιήσεις, η νέα τεχνική διαδόθηκε παντού και ο Ζάουερμπρουχ έγινε διάσημος με τις θωρακοχειρουργικές επεμβάσεις του. Η ιδέα του Ζάουερμπρουχ, έστω και με τις τροποποιήσεις των Μπράουερ και Πέτερσον (αναπνευστική προσωπίδα) έσωσε πολλές χιλιάδες ανθρώπους.Όταν τις φοβερές για το Βερολίνο ημέρες του 1945, τα σοβιετικά πυροβόλα ερείπωναν τη γερμανική πρωτεύουσα, ένας εβδομηντάρης στρατηγός του υγειονομικού σώματος του Ράιχ, με το πρόσωπο οργωμένο από την κούραση, εξακολουθούσε σ’ ένα υπόγειο καταφύγιο της πόλης να σώζει ανθρώπινες ζωές. Ήταν ο Φέρντιναντ Ζάουερμπρουχ.

[1] Η μέτρηση με κατάλληλες συσκευές της αναπνευστικής ικανότητας των πνευμόνων.