Μπορεί, όπως είδαμε, ο 18ος αιώνας να συνδυάζεται με στασιμότητα της μικροσκοπίας, αλλά παρουσίασε μια πρωτοφανή άνθηση της βιολογίας και της φυσιολογίας στο πνεύμα που εννοούμε σήμερα. Και επιπλέον εκτός από τις λύσεις στα προβλήματα της σκέψης και της αναπνοής, μας έδωσε απαντήσεις σε εξίσου σοβαρά και ακόμα σπουδαιότερα θέματα, που μας κάνουν οφειλέτες στον «αιώνα των φώτων».
ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ
Η οφειλή μας στο 18ο αιώνα είναι γεγονός, παρά τις όχι και λίγες υπερβολές που έχουμε να σημειώσουμε σε ορισμένες περιπτώσεις και που δικαιολογούνται μόνον από την έντονη πολεμική κατά της παράδοσης.
Η αντίληψη ότι το σώμα είναι μια μηχανή σύνθετη από πολλές άλλες μικρότερες και η ελπίδα ότι με την αντίληψη αυτή θα μπορούσε να ερμηνευθεί ολόκληρη σειρά σπουδαιότερων φαινομένων χωρίς τη βοήθεια των παλαιών αφηρημένων και ανεπαρκών βιταλιστικών θεωριών, προέρχεται κατευθείαν από τον Βάκωνα και τον Γαλιλαίο.
Χαρακτηριστική της πορείας που ακολούθησε η ιατρική σκέψη για να φτάσει μέχρις εκεί, είναι η απάντηση που έδινε ο γιατρός του Μεσαίωνα, της εποχής του Ανθρωπισμού ή της Αναγέννησης στην ερώτηση, πώς κατόρθωνε το σπέρμα να γονιμοποιεί το ωάριο. Η απάντηση αυτή, δοσμένη με όλη τη σοβαρότητα, ήταν ότι το σπέρμα διέθετε κάποια «γονιμοποιό δύναμη». Απάντηση που ισοδυναμούσε με μηδέν, αφού η αόριστη έννοια της «δύναμης» ήταν σε κάθε περίπτωση έτοιμη να καλύψει τα κενά της άγνοιας. Με τον ίδιο τρόπο θα απαντούσαν στο ερώτημα για το πώς γίνεται η πέψη των τροφών στο στομάχι επικαλούμενοι μια «πεπτική δύναμη» κοκ. Αν θυμηθούμε τώρα πώς απαντούσε στα ίδια ερωτήματα ο φυσιολόγος του 18ου αιώνα, ο Σπαλαντσάνι για παράδειγμα, μπορούμε να καταλάβουμε το άλμα που μεσολάβησε και που πρέπει να αποδοθεί στην πειραματική μέθοδο.
Από το σημείο όμως αυτό, ως τον «άνθρωπο - μηχανή», μέχρι την αντίληψη δηλαδή ότι ο άνθρωπος είναι ένα μηχανικό συγκρότημα, μέσα στο οποίο τα πάντα (εκκρίσεις, απορροφήσεις, χημικές αντιδράσεις) αποτελούν μηχανικές διεργασίες, ότι και η σκέψη είναι η αδενική έκκριση του εγκεφάλου, εκτείνεται ο χώρος της υπερβολής. Ήταν το γέννημα ενός έντονα αντιβιταλιστικού και αντιθεολογικού πνεύματος, που σήμανε ταυτόχρονα και την παρακμή των μελετών του 18ου αιώνα.
Ο «ΑΝΘΡΩΠΟΣ - ΜΗΧΑΝΗ»
Ο «άνθρωπος - μηχανή» υπήρξε το δημιούργημα δύο βασικά ερευνητών: του Γάλλου Ζιλιέν Οφρουά ντε λα Μετρί (1709-1751) και του Γερμανού Πάουλ Χάινριχ Ντίτριχ βαρόνου φον Χόλμπαχ (1723-1789).
Το πρώτο έργο του ντε λα Μετρί ήταν η «Φυσική Ιστορία της ψυχής» (1745). Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας καταπολεμούσε την ιδέα ύπαρξης ψυχής και απέδιδε τα πάντα στις αισθήσεις. Το βασικό όμως έργο του «Ο άνθρωπος - μηχανή» δημοσιεύτηκε ανώνυμα στο Λέιντεν. Η εικόνα του ανθρώπου στο έργο αυτό ήταν πραγματικά άθλια.
Ανάλογη ήταν και η εικόνα που έδινε ο φον Χόλμπαχ στο έργο του «Σύστημα της φύσης ή των νόμων του φυσικού και του ηθικού κόσμου», έργο που δημοσιεύθηκε με ψεύτικο όνομα συγγραφέα και τόπο έκδοσης. Ως συγγραφέας φερόταν κάποιος Ζαν-Μπατίστ Μιραμπό, που είχε πεθάνει δέκα χρόνια πριν τη δημοσίευση και σαν τόπος έκδοσης το Λονδίνο, ενώ ήταν το Άμστερνταμ.
Τα κείμενα των δύο συγγραφέων απέχουν «παρασάγγας» από τα έργα που μας έχουν συνηθίσει οι επιστήμονες του 17ου και 18ου αιώνα. Πρόκειται για ένα συνονθύλευμα γνωμών, συχνά χωρίς λογικό κριτήριο, για συρραφή ιδεών άλλων, σε ένα σύνολο κάθε άλλο παρά ενιαίο και που αποπνέει όλα τα ελαττώματα ενός «συστήματος».
Και δεν είναι μόνον αυτά τα θλιβερά σημεία του 18ου αιώνα. Είναι και τα πομπώδη εγκαίνια της «λατρείας της θεάς Λογικής», που η ίδια είχε μόλις ανακαλύψει ότι η θρησκεία και συνεπώς η θεότητα είναι μύθος. Θλιβερή εικόνα, αν μάλιστα τη συνδυάσει κανείς με την εμφάνιση των δύο επιστημόνων - φιλοσόφων, που δεν είχαν ούτε το θάρρος να αναλάβουν την πατρότητα των έργων τους και να αναλάβουν την ευθύνη των ιδεών τους.
ΕΥΤΥΧΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ
Η διδασκαλία του Τόμας Σύντενχαμ, αφού περιβλήθηκε και το κύρος της ηθικής προσωπικότητας του Μπούρχαβε, στάθηκε ικανή να δώσει ένα πνευματικό οικοδόμημα πολύ διαφορετικό από το παραλήρημα του «ανθρώπου - μηχανή».
Η προσέγγιση (όπως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την επιταγή του Σύντενχαμ) του γιατρού με τον άρρωστο, πήρε το 18ο αιώνα όψεις που ούτε καν υποπτευόταν ο πρώτος διδάξας. Σ’ αυτό συνετέλεσαν οι φωτισμένες ιδέες που επικρατούσαν και οι ιατρικές πρόοδοι που συντελέστηκαν μέσα στον αιώνα αυτόν.
Πριν από κάθε τι άλλο η ιατρική διαφοροποιείται σε ειδικότητες. Η μαιευτική, η οφθαλμολογία, η ψυχιατρική, η υγιεινή και η κοινωνική ιατρική ξεχωρίζουν από τη γενική ιατρική. Ιδιαίτερα η σφραγίδα του 18ου αιώνα αποτυπώνεται στην ψυχιατρική και την κοινωνική ιατρική, με την οποία συνδέεται στενά η υγιεινή.
Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ
Προσπάθειες μελέτης των ψυχικών παθήσεων πάνω σε μια πιο σταθερή επιστημονική βάση είχαν γίνει από τους προηγούμενους αιώνες.
Στο έργο του Παράκελσου «Περί των νόσων που στερούν τα άτομα της ψυχικής υγείας» (γράφτηκε το 1525 και δημοσιεύτηκε το 1567), διατυπώνονται ιδέες και ερμηνείες αρκετά προχωρημένες για την εποχή του.
Στην αρχαιότητα οι νευρικές, οι ψυχικές και οι διανοητικές παθήσεις, που δεν ξεχωρίζονταν μεταξύ τους, αποδίδονταν στην επίδραση δαιμονικών δυνάμεων ή αστρικών επιρροών. Η τολμηρή προσπάθεια του Ιπποκράτη να απορρίψει κατηγορηματικά τη θεία φύση της επιληψίας («Περί ιερής νούσου»), δεν είχε συνέχεια. Στο Μεσαίωνα φυσικά ούτε λόγος μπορούσε να γίνει για κάτι τέτοιο: οι προλήψεις και η αστρολογία είχαν φτάσει σε τέτοια ανάπτυξη, ώστε να παρίσταται κανείς μάρτυρας ομαδικών υστερικών εκδηλώσεων, όπως ο «χορός του αγίου Βίτου», οι λιτανείες των «μαστιγουμένων» κλπ.
Η άγνοια και η ιδιότυπη φύση των ψυχικών παθήσεων ευνοούσαν τη μεταφυσική ερμηνεία τους και την εφαρμογή ανάλογου τύπου θεραπειών: επιζητούσαν συνήθως την εκδίωξη του δαίμονα με τη βοήθεια κάποιου θαυματουργού αγίου. Οι δυστυχισμένοι ασθενείς υφίσταντο απερίγραπτα μαρτύρια: δεμένοι με βαριές αλυσίδες σε αφύσικες θέσεις που τους προκαλούσαν αβάσταχτους πόνους και απομονωμένοι σε ανθυγιεινά κελιά, παρουσιάζονται σε παλαιές παραστάσεις κατά τρόπο που μόνο φρίκη μπορεί να προκαλέσει.
Μια τέτοια αγωγή είχε κιόλας καταδικαστεί από τον Παράκελσο που είχε προτείνει θεραπευτικές μεθόδους, οι οποίες θα βρουν την καθιέρωσή τους αιώνες αργότερα.
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛ
Τον καιρό που ο Μπαλίβι μελετούσε τις νευρικές εκδηλώσεις της αραχνίδωσης (δηλητηρίαση από τσίμπημα αράχνης), ο Σταλ δημοσίευσε το έργο του «Περί των παθήσεων της ψυχής» (1708). Στο βιβλίο αυτό ο Σταλ απέδιδε ορισμένες ψυχικές παθήσεις σε φυσικά αίτια και άλλες στην κακή λειτουργία ορισμένων οργάνων. Και όχι μόνον αυτό, αλλά υπήρξε και ο πρώτος που αναγνώρισε την αλληλεπίδραση σώματος και ψυχής. Αν και οι αντιλήψεις του αυτές δεν είχαν καμιά επίδραση στην εποχή του, ο δημιουργός της παράδοξης θεωρίας του «φλογιστού» υπήρξε ο πρώτος που αντιμετώπισε τις «παθήσεις της ψυχής» υπό ένα εντελώς νέο πρίσμα.
ΒΙΝΤΣΕΝΤΣΟ ΚΙΑΡΟΥΓΚΙ
Το κεφάλαιο αυτό της ιατρικής του 128ου αιώνα κλείνει με το έργο του Β. Κιαρούγκι (1759-1820).
Ο Κιαρούγκι σπούδασε στην Πίζα και στη συνέχεια εργάστηκε σε Νοσοκομείο της Φλωρεντίας. Με εντολή του αρχιδούκα Λεοπόλδου Β' ανέλαβε την αναμόρφωση του ψυχιατρικού Νοσοκομείου που εκείνος είχε ιδρύσει. Ως διευθυντής του Νοσοκομείου αυτού ο Κιαρούγκι ανέπτυξε αξιόλογο θεραπευτικό και ερευνητικό έργο.
Φανατικός πολέμιος της θεραπευτικής των ψυχοπαθειών, που συνιστούσε ο Ρωμαίος Κέλσος και που περιλάμβανε τρία φάρμακα: την πείνα, το δέσιμο και το ξύλο, ο Κιαρούγκι υποστήριζε την ανάγκη μιας πιο ανθρωποκεντρικής μεταχείρισης των ψυχοπαθών. Με συνεχή και προσεχτική παρατήρηση, συνέλεξε πολύτιμο υλικό από 1.000 περίπου περιστατικά που είχε υποβάλει σε θεραπεία, όχι βέβαια πάντοτε επιτυχή.
Το βιβλίο του «Περί ψυχοπάθειας γενικά και ειδικά» (Φλωρεντία, μεταξύ 1793 και 1794) μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο σύγχρονο σύγγραμμα ψυχιατρικής. Στο έργο του αυτό, εκτός από τις πλούσιες περιγραφές αλλοιώσεων που είχε παρατηρήσει κατά τη νεκροτομία του εγκεφάλου ψυχοπαθών, προβλέπει κατά κάποιο τρόπο τις απόψεις του Καίπελιν για τη μανιοκαταθλιπτική ψύχωση και κάνει την πρώτη περιγραφή της προϊούσας γενικής παράλυσης, στην οποία περιλαμβάνει και το φαινόμενο της ακαμψίας της κόρης του ματιού.
ΦΙΛΙΠ ΠΙΝΕΛ
Παρόλη αυτήν την προσφορά, το έργο του Κιαρούγκι όχι μόνο δεν είχε την απήχηση που του άξιζε, αλλά υπήρξε και αντικείμενο έντονης κριτικής.
Εκείνος που τον έκρινε αυστηρότερα υπήρξε ο ιδρυτής της γαλλικής ψυχιατρικής σχολής Φιλίπ Πινέλ (1745-1826). Του καταλογίζει προσήλωση στις παραδοσιακές αντιλήψεις και έλλειψη πνεύματος επιστημονικής έρευνας. Άσχετα από την αξία ή μη της κριτικής αυτής, είναι γεγονός ότι το έργο του Πινέλ είχε πολύ μεγαλύτερη απήχηση από το έργο του Κιαρούγκι, προσφέροντας στο Γάλλο γιατρό την τιμή της οριστικής εκτόπισης των παλαιών αντιλήψεων και της διάνοιξης αποφασιστικά νέων δρόμων στην ψυχιατρική πράξη.
Ο Πινέλ, Παρισινός γιατρός πρώτα στο περίφημο Νοσοκομείο Μπισέτρ και ύστερα στη Σαλπετριέρη, είχε εξεγερθεί μπροστά στο θέαμα των θεραπευόμενων ψυχοπαθών και αποφάσισε να σπάσει τις αλυσίδες των «σεληνιασμένων», των οποίων η πτέρυγα του είχε ανατεθεί. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν άνθρωποι αλυσοδεμένοι από 40 και 36 χρόνια, που ελάχιστα απείχαν από την κατάσταση του κτήνους.
Αφού πέτυχε, μετά από προσπάθεια, να τους ελευθερώσει από τα δεσμά τους, τα αποτελέσματα ήταν τόσο ικανοποιητικά, ώστε να πείσουν και τους πιο σκεπτικιστές και να συντελέσουν στη γρήγορη διάδοση της νέας θεραπευτικής τακτικής.
Έτσι ο Πινέλ υπήρξε που πράγματι μετουσίωσε τις νέες ιδέες σε πράξη. Δυστυχώς, το βασικό του έργο «Ιατροφιλοσοφική πραγματεία επί της παραφροσύνης» έπρεπε να περιμένει να περάσουν τα τραγικά γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης για να δει το φως της δημοσιότητας το 1801. Η λεπίδα της λαιμητόμου είχε απειλήσει με θάνατο τα ιδεώδη του «αιώνα των φώτων». Όμως η διεκδίκηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είχε τα θαυμαστά της αποτελέσματα στον ιατρικό τουλάχιστον τομέα. Μια νέα θεραπευτική μέθοδος είχε γεννηθεί, εμπνευσμένη από μεγαλύτερη κατανόηση και αίσθημα συμπαράστασης για τους δυστυχείς που η μοίρα είχε σφραγίσει με την ψυχική νόσο.
ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ
Η οφειλή μας στο 18ο αιώνα είναι γεγονός, παρά τις όχι και λίγες υπερβολές που έχουμε να σημειώσουμε σε ορισμένες περιπτώσεις και που δικαιολογούνται μόνον από την έντονη πολεμική κατά της παράδοσης.
Η αντίληψη ότι το σώμα είναι μια μηχανή σύνθετη από πολλές άλλες μικρότερες και η ελπίδα ότι με την αντίληψη αυτή θα μπορούσε να ερμηνευθεί ολόκληρη σειρά σπουδαιότερων φαινομένων χωρίς τη βοήθεια των παλαιών αφηρημένων και ανεπαρκών βιταλιστικών θεωριών, προέρχεται κατευθείαν από τον Βάκωνα και τον Γαλιλαίο.
Χαρακτηριστική της πορείας που ακολούθησε η ιατρική σκέψη για να φτάσει μέχρις εκεί, είναι η απάντηση που έδινε ο γιατρός του Μεσαίωνα, της εποχής του Ανθρωπισμού ή της Αναγέννησης στην ερώτηση, πώς κατόρθωνε το σπέρμα να γονιμοποιεί το ωάριο. Η απάντηση αυτή, δοσμένη με όλη τη σοβαρότητα, ήταν ότι το σπέρμα διέθετε κάποια «γονιμοποιό δύναμη». Απάντηση που ισοδυναμούσε με μηδέν, αφού η αόριστη έννοια της «δύναμης» ήταν σε κάθε περίπτωση έτοιμη να καλύψει τα κενά της άγνοιας. Με τον ίδιο τρόπο θα απαντούσαν στο ερώτημα για το πώς γίνεται η πέψη των τροφών στο στομάχι επικαλούμενοι μια «πεπτική δύναμη» κοκ. Αν θυμηθούμε τώρα πώς απαντούσε στα ίδια ερωτήματα ο φυσιολόγος του 18ου αιώνα, ο Σπαλαντσάνι για παράδειγμα, μπορούμε να καταλάβουμε το άλμα που μεσολάβησε και που πρέπει να αποδοθεί στην πειραματική μέθοδο.
Από το σημείο όμως αυτό, ως τον «άνθρωπο - μηχανή», μέχρι την αντίληψη δηλαδή ότι ο άνθρωπος είναι ένα μηχανικό συγκρότημα, μέσα στο οποίο τα πάντα (εκκρίσεις, απορροφήσεις, χημικές αντιδράσεις) αποτελούν μηχανικές διεργασίες, ότι και η σκέψη είναι η αδενική έκκριση του εγκεφάλου, εκτείνεται ο χώρος της υπερβολής. Ήταν το γέννημα ενός έντονα αντιβιταλιστικού και αντιθεολογικού πνεύματος, που σήμανε ταυτόχρονα και την παρακμή των μελετών του 18ου αιώνα.
Ο «ΑΝΘΡΩΠΟΣ - ΜΗΧΑΝΗ»
Ο «άνθρωπος - μηχανή» υπήρξε το δημιούργημα δύο βασικά ερευνητών: του Γάλλου Ζιλιέν Οφρουά ντε λα Μετρί (1709-1751) και του Γερμανού Πάουλ Χάινριχ Ντίτριχ βαρόνου φον Χόλμπαχ (1723-1789).
Το πρώτο έργο του ντε λα Μετρί ήταν η «Φυσική Ιστορία της ψυχής» (1745). Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας καταπολεμούσε την ιδέα ύπαρξης ψυχής και απέδιδε τα πάντα στις αισθήσεις. Το βασικό όμως έργο του «Ο άνθρωπος - μηχανή» δημοσιεύτηκε ανώνυμα στο Λέιντεν. Η εικόνα του ανθρώπου στο έργο αυτό ήταν πραγματικά άθλια.
Ανάλογη ήταν και η εικόνα που έδινε ο φον Χόλμπαχ στο έργο του «Σύστημα της φύσης ή των νόμων του φυσικού και του ηθικού κόσμου», έργο που δημοσιεύθηκε με ψεύτικο όνομα συγγραφέα και τόπο έκδοσης. Ως συγγραφέας φερόταν κάποιος Ζαν-Μπατίστ Μιραμπό, που είχε πεθάνει δέκα χρόνια πριν τη δημοσίευση και σαν τόπος έκδοσης το Λονδίνο, ενώ ήταν το Άμστερνταμ.
Τα κείμενα των δύο συγγραφέων απέχουν «παρασάγγας» από τα έργα που μας έχουν συνηθίσει οι επιστήμονες του 17ου και 18ου αιώνα. Πρόκειται για ένα συνονθύλευμα γνωμών, συχνά χωρίς λογικό κριτήριο, για συρραφή ιδεών άλλων, σε ένα σύνολο κάθε άλλο παρά ενιαίο και που αποπνέει όλα τα ελαττώματα ενός «συστήματος».
Και δεν είναι μόνον αυτά τα θλιβερά σημεία του 18ου αιώνα. Είναι και τα πομπώδη εγκαίνια της «λατρείας της θεάς Λογικής», που η ίδια είχε μόλις ανακαλύψει ότι η θρησκεία και συνεπώς η θεότητα είναι μύθος. Θλιβερή εικόνα, αν μάλιστα τη συνδυάσει κανείς με την εμφάνιση των δύο επιστημόνων - φιλοσόφων, που δεν είχαν ούτε το θάρρος να αναλάβουν την πατρότητα των έργων τους και να αναλάβουν την ευθύνη των ιδεών τους.
ΕΥΤΥΧΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ
Η διδασκαλία του Τόμας Σύντενχαμ, αφού περιβλήθηκε και το κύρος της ηθικής προσωπικότητας του Μπούρχαβε, στάθηκε ικανή να δώσει ένα πνευματικό οικοδόμημα πολύ διαφορετικό από το παραλήρημα του «ανθρώπου - μηχανή».
Η προσέγγιση (όπως μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την επιταγή του Σύντενχαμ) του γιατρού με τον άρρωστο, πήρε το 18ο αιώνα όψεις που ούτε καν υποπτευόταν ο πρώτος διδάξας. Σ’ αυτό συνετέλεσαν οι φωτισμένες ιδέες που επικρατούσαν και οι ιατρικές πρόοδοι που συντελέστηκαν μέσα στον αιώνα αυτόν.
Πριν από κάθε τι άλλο η ιατρική διαφοροποιείται σε ειδικότητες. Η μαιευτική, η οφθαλμολογία, η ψυχιατρική, η υγιεινή και η κοινωνική ιατρική ξεχωρίζουν από τη γενική ιατρική. Ιδιαίτερα η σφραγίδα του 18ου αιώνα αποτυπώνεται στην ψυχιατρική και την κοινωνική ιατρική, με την οποία συνδέεται στενά η υγιεινή.
Η ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ
Προσπάθειες μελέτης των ψυχικών παθήσεων πάνω σε μια πιο σταθερή επιστημονική βάση είχαν γίνει από τους προηγούμενους αιώνες.
Στο έργο του Παράκελσου «Περί των νόσων που στερούν τα άτομα της ψυχικής υγείας» (γράφτηκε το 1525 και δημοσιεύτηκε το 1567), διατυπώνονται ιδέες και ερμηνείες αρκετά προχωρημένες για την εποχή του.
Στην αρχαιότητα οι νευρικές, οι ψυχικές και οι διανοητικές παθήσεις, που δεν ξεχωρίζονταν μεταξύ τους, αποδίδονταν στην επίδραση δαιμονικών δυνάμεων ή αστρικών επιρροών. Η τολμηρή προσπάθεια του Ιπποκράτη να απορρίψει κατηγορηματικά τη θεία φύση της επιληψίας («Περί ιερής νούσου»), δεν είχε συνέχεια. Στο Μεσαίωνα φυσικά ούτε λόγος μπορούσε να γίνει για κάτι τέτοιο: οι προλήψεις και η αστρολογία είχαν φτάσει σε τέτοια ανάπτυξη, ώστε να παρίσταται κανείς μάρτυρας ομαδικών υστερικών εκδηλώσεων, όπως ο «χορός του αγίου Βίτου», οι λιτανείες των «μαστιγουμένων» κλπ.
Η άγνοια και η ιδιότυπη φύση των ψυχικών παθήσεων ευνοούσαν τη μεταφυσική ερμηνεία τους και την εφαρμογή ανάλογου τύπου θεραπειών: επιζητούσαν συνήθως την εκδίωξη του δαίμονα με τη βοήθεια κάποιου θαυματουργού αγίου. Οι δυστυχισμένοι ασθενείς υφίσταντο απερίγραπτα μαρτύρια: δεμένοι με βαριές αλυσίδες σε αφύσικες θέσεις που τους προκαλούσαν αβάσταχτους πόνους και απομονωμένοι σε ανθυγιεινά κελιά, παρουσιάζονται σε παλαιές παραστάσεις κατά τρόπο που μόνο φρίκη μπορεί να προκαλέσει.
Μια τέτοια αγωγή είχε κιόλας καταδικαστεί από τον Παράκελσο που είχε προτείνει θεραπευτικές μεθόδους, οι οποίες θα βρουν την καθιέρωσή τους αιώνες αργότερα.
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛ
Τον καιρό που ο Μπαλίβι μελετούσε τις νευρικές εκδηλώσεις της αραχνίδωσης (δηλητηρίαση από τσίμπημα αράχνης), ο Σταλ δημοσίευσε το έργο του «Περί των παθήσεων της ψυχής» (1708). Στο βιβλίο αυτό ο Σταλ απέδιδε ορισμένες ψυχικές παθήσεις σε φυσικά αίτια και άλλες στην κακή λειτουργία ορισμένων οργάνων. Και όχι μόνον αυτό, αλλά υπήρξε και ο πρώτος που αναγνώρισε την αλληλεπίδραση σώματος και ψυχής. Αν και οι αντιλήψεις του αυτές δεν είχαν καμιά επίδραση στην εποχή του, ο δημιουργός της παράδοξης θεωρίας του «φλογιστού» υπήρξε ο πρώτος που αντιμετώπισε τις «παθήσεις της ψυχής» υπό ένα εντελώς νέο πρίσμα.
ΒΙΝΤΣΕΝΤΣΟ ΚΙΑΡΟΥΓΚΙ
Το κεφάλαιο αυτό της ιατρικής του 128ου αιώνα κλείνει με το έργο του Β. Κιαρούγκι (1759-1820).
Ο Κιαρούγκι σπούδασε στην Πίζα και στη συνέχεια εργάστηκε σε Νοσοκομείο της Φλωρεντίας. Με εντολή του αρχιδούκα Λεοπόλδου Β' ανέλαβε την αναμόρφωση του ψυχιατρικού Νοσοκομείου που εκείνος είχε ιδρύσει. Ως διευθυντής του Νοσοκομείου αυτού ο Κιαρούγκι ανέπτυξε αξιόλογο θεραπευτικό και ερευνητικό έργο.
Φανατικός πολέμιος της θεραπευτικής των ψυχοπαθειών, που συνιστούσε ο Ρωμαίος Κέλσος και που περιλάμβανε τρία φάρμακα: την πείνα, το δέσιμο και το ξύλο, ο Κιαρούγκι υποστήριζε την ανάγκη μιας πιο ανθρωποκεντρικής μεταχείρισης των ψυχοπαθών. Με συνεχή και προσεχτική παρατήρηση, συνέλεξε πολύτιμο υλικό από 1.000 περίπου περιστατικά που είχε υποβάλει σε θεραπεία, όχι βέβαια πάντοτε επιτυχή.
Το βιβλίο του «Περί ψυχοπάθειας γενικά και ειδικά» (Φλωρεντία, μεταξύ 1793 και 1794) μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο σύγχρονο σύγγραμμα ψυχιατρικής. Στο έργο του αυτό, εκτός από τις πλούσιες περιγραφές αλλοιώσεων που είχε παρατηρήσει κατά τη νεκροτομία του εγκεφάλου ψυχοπαθών, προβλέπει κατά κάποιο τρόπο τις απόψεις του Καίπελιν για τη μανιοκαταθλιπτική ψύχωση και κάνει την πρώτη περιγραφή της προϊούσας γενικής παράλυσης, στην οποία περιλαμβάνει και το φαινόμενο της ακαμψίας της κόρης του ματιού.
ΦΙΛΙΠ ΠΙΝΕΛ
Παρόλη αυτήν την προσφορά, το έργο του Κιαρούγκι όχι μόνο δεν είχε την απήχηση που του άξιζε, αλλά υπήρξε και αντικείμενο έντονης κριτικής.
Εκείνος που τον έκρινε αυστηρότερα υπήρξε ο ιδρυτής της γαλλικής ψυχιατρικής σχολής Φιλίπ Πινέλ (1745-1826). Του καταλογίζει προσήλωση στις παραδοσιακές αντιλήψεις και έλλειψη πνεύματος επιστημονικής έρευνας. Άσχετα από την αξία ή μη της κριτικής αυτής, είναι γεγονός ότι το έργο του Πινέλ είχε πολύ μεγαλύτερη απήχηση από το έργο του Κιαρούγκι, προσφέροντας στο Γάλλο γιατρό την τιμή της οριστικής εκτόπισης των παλαιών αντιλήψεων και της διάνοιξης αποφασιστικά νέων δρόμων στην ψυχιατρική πράξη.
Ο Πινέλ, Παρισινός γιατρός πρώτα στο περίφημο Νοσοκομείο Μπισέτρ και ύστερα στη Σαλπετριέρη, είχε εξεγερθεί μπροστά στο θέαμα των θεραπευόμενων ψυχοπαθών και αποφάσισε να σπάσει τις αλυσίδες των «σεληνιασμένων», των οποίων η πτέρυγα του είχε ανατεθεί. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν άνθρωποι αλυσοδεμένοι από 40 και 36 χρόνια, που ελάχιστα απείχαν από την κατάσταση του κτήνους.
Αφού πέτυχε, μετά από προσπάθεια, να τους ελευθερώσει από τα δεσμά τους, τα αποτελέσματα ήταν τόσο ικανοποιητικά, ώστε να πείσουν και τους πιο σκεπτικιστές και να συντελέσουν στη γρήγορη διάδοση της νέας θεραπευτικής τακτικής.
Έτσι ο Πινέλ υπήρξε που πράγματι μετουσίωσε τις νέες ιδέες σε πράξη. Δυστυχώς, το βασικό του έργο «Ιατροφιλοσοφική πραγματεία επί της παραφροσύνης» έπρεπε να περιμένει να περάσουν τα τραγικά γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης για να δει το φως της δημοσιότητας το 1801. Η λεπίδα της λαιμητόμου είχε απειλήσει με θάνατο τα ιδεώδη του «αιώνα των φώτων». Όμως η διεκδίκηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είχε τα θαυμαστά της αποτελέσματα στον ιατρικό τουλάχιστον τομέα. Μια νέα θεραπευτική μέθοδος είχε γεννηθεί, εμπνευσμένη από μεγαλύτερη κατανόηση και αίσθημα συμπαράστασης για τους δυστυχείς που η μοίρα είχε σφραγίσει με την ψυχική νόσο.
.bmp)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου